ترجمه
و(چون كار كیفر وپاداش به اتمام رسد) شیطان (از روى ملامت به دوزخیان) گوید: همانا خداوند به شما وعده داد وعده راست و من به شما وعده دادم ولى با شما تخلّف كردم، من بر شما تسلّطى نداشتم، جز آن كه شما را دعوت كردم و شما (به میل خود) استجابت كردید. پس مرا ملامت و نكوهش نكنید، وخود را سرزنش كنید. (در این روز) نه من مىتوانم فریادرس شما باشم، و نه شما فریادرس من. من از اینكه مرا پیش از این شریك خدا قرار داده بودید بیزارم. قطعاً براى ستمگران عذاب دردناكى است.
نکته ها
گناهكار در قیامت دست و پا مىزند تا براى خود شریك جرم پیدا كند و انحراف خود را به گردن دیگران بیندازد. گاهى مىگوید: دوست بد مرا منحرف كرد. «لقد اضلّنى عن الذّكر»(38) گاهى مىگوید: رهبران فاسد مرا فاسد كردند. «لولا انتم لكنّا مؤمنین»(39) گاهى شیطان را ملامت مىكند و او را عامل گمراهى خود مىداند، امّا شیطان مىگوید: مرا سرزنش نكنید، «لا تلومونى...» من جز وسوسه و دعوت كارى نداشتم. انحراف از خود شما بود.
تسلّط نداشتن شیطان بر انسان، هم مورد تأیید خداوند است و هم خود شیطان به آن اقرار دارد. «ان عبادى لیس لك علیهم سلطان»(40) تو بر بندگان خالص من تسلطى ندارى. در این آیه نیز مىگوید: « ما كان لى علیكم من سلطان»
38) فرقان، 29.
39) سبأ، 31.
40) حجر، 42.
پيام ها
1- وعدههاى الهى، حقّ و مطابق با واقع است. «وعد الحقّ»
2- شیطان با وعدههایش انسان را فریب مىدهد. «و وعدتكم فاخلفتكم» چنانكه در جاى دیگر آمده: «یعدهم و یُمنیّهم و ما یعدهم الشّیطان الاّ غرورا»(41)
3- شیطان، انسان را مجبور نمىكند، بلكه وسوسه و دعوت مىكند. «دعوتكم»
4- حتّى شیطان، انسان فاسد را سرزنش مىكند. «لوموا انفسكم»
5 - ملامت یكى از دلایل آزادى و اختیار انسان است، «لاتلومونى ولوموا انفسكم» زیرا انسان مجبور، ملامت ندارد.
6- گناه خود را به گردن شیطان نیاندازیم. «فلاتلومونى»
7- در قیامت رابطهها قطع مىشود. «ما انا بمُصرِخكم» (رهبران باطل و پیروان آنان از یكدیگر بیزارى مىجویند. شیطان به پیروانش مىگوید: «انى كفرت بما اشركتمون» و پیروان گمراه نیز به رهبران خود مىگویند: اگر براى ما فرصتى پیش آید و به دنیا برگردیم ما نیز از شما بیزارى خواهیم جست. «لو انّ لنا كرّةً فنتبرّأ منهم كما تبرّءُوا منّا»(42))
8 - اطاعتِ غیر خداوند شرك است. «اشركتمون»
9- استجابت دعوتهاى شیطانى، ظلم به خود و مكتب است. «انّ الظالمین لهم»
41) نساء، 120.
42) بقره، 167.