ترجمه
همانا خداوند (مردم را) به عدل و احسان و دادن (حق) خویشاوندان، فرمان مىدهد و از كارهاى زشت و ناپسند و تجاوز، نهى مىفرماید او شما را موعظه مىكند باشد كه متذكر شوید.
نکته ها
این آیه منشور جهانى اسلام است كه امام باقرعلیه السلام آنرا در خطبههاى نماز جمعه مىخواندند. و به گفته فیض كاشانى در تفسیر صافى؛ اگر در قرآن همین یك آیه بود، كافى بود كه بگوییم: قرآن، «تبیان كلّ شى» است، اوامر و نواهى این آیه در همه ادیان بوده و هرگز نسخ نشده است.
ولیدبنمغیره، چنان جذب این آیه شد كه گفت: شیرینى، زیبایى، محتواى آن، چنان است كه نمىتواند كلام بشر باشد.(68) و عثمان بن مظعون مىگوید با شنیدن این آیه، اسلام به عمق جانم نفوذ كرد و به دلم نشست.
«عَدل» درباره چیزى است كه تساوى آن با بصیرت درك شود و «عِدل» در مورد چیزى است كه تساوى آن با حسّ درك شود. «عَدل» مساوات در جزاء است ولى «احسان» زیاد كردن پاداش است.(69)
«عَدل» دورى از افراط و تفریط است كه هم در عقاید مطرح است و هم در رفتار شخصى و جامعه و سفارش این آیه هم به فرد است و هم به حكومتها.
«عَدل» در نظام آفرینش، رمز پایدارى آن است. «بالعدل قامت السموات والارض» و در نظام تشریع سرلوحهى دعوت همه انبیاست.
«احسان» كلمهى مباركى است كه شامل خدمات مالى، فكرى، فرهنگى، عاطفى، مىشود. و«فحشا» به گناهى گفته مىشود كه بزرگ و رسوا باشد و «منكر» به كارى گویند كه عقل و فطرت و شرع آن را انكار كند.
به گفته تفسیر فى ظلال، هرگاه طاغوتها با تبلیغات فاسد، زشتى گناه را در دیدهى مردم اندك و حسّاسیّت مردم را نسبت به گناه كم كنند، ملاك معروف و منكر، شرع خواهد بود.
پيام ها
1- آیا خداوندى كه انسانها را به عدل و احسان دعوت مىكند، مىشود كه خود عادل نباشد! «ان اللَّه یأمر بالعدل و الاحسان»
2- عدل واحسان در كنار هم جاذبه دارد، وگرنه مقرّرات خشك، دلها را التیام نمىدهد. «یأمر بالعدل و الاحسان» (عدل، مقدار واجب واحسان، مقدار مستحبّ است)
3- اوّلین آمر به معروف وناهى از منكر، خود خداوندست. «انّ اللَّه یأمر ... و ینهى»
4- در احسان، رسیدگى به بستگان و صلهرحم اولویّت دارد. «الاحسان و ایتاء ذىالقربى»
5 - امر به معروف، بر نهى از منكر مقدّم است و عدل، بر احسان. «یأمر بالعدل و الاحسان ... و ینهى»
6- امر به معروف و نهى از منكر باید در فضاى صفا و محبّت و در قالب موعظه و خیرخواهى باشد. «یأمر ... ینهى ...یعظكم»
7- آمرین به معروف نباید از مردم انتظار پذیرش صددرصد داشته باشند. «لعلّكم تذكّرون»
8 - مردم فطرتاً به عدل واحسان گرایش دارند واز فحشا ومنكر متنفرّند، لیكن وسوسهها و غرایز موجب غفلت او مىباشند كه باید با تذكّر آنان را متذكّر نمود. «لعلّكم تذكّرون»
9- در نهى از منكر باید ابتدا گناهان رسوا را جلوگیرى كرد، همان گونه كه در امر به معروف باید ابتدا به واجبات سفارش كرد. «یأمر بالعدل ... ینهى عنالفحشاء»
10- سفارش به عدل و نهى از فحشا، سنّت ابدى خداوند است. «یأمر ... ینهى ... یعظكم» (فعل مضارع نشانه استمرار است)