ترجمه
(بزرگان قوم) گفتند: پس او را در پیش چشم مردم بیاورید تا آنها (بر مجرم بودن او) گواهى دهند.
گفتند: اى ابراهیم ! آیا تو با خدایان ما این چنین كردهاى؟
(ابراهیم) گفت: بلكه این بزرگشان آن را انجام داده است. پس از خودشان بپرسید اگر سخن مىگویند!!
نکته ها
احضار ابراهیم علیه السلام در برابر مردم و درخواست گواهى از آنان، یك جوسازى و ایجاد زمینه براى قتل او بود. «فأتوا به على أعین النّاس لعلهم»
سؤال: آیا این جملهى حضرت ابراهیم كه فرمود: «بت بزرگ چنین كرده است» دروغ نیست؟ و اگر هست چگونه باید آن را توجیه كرد؟ زیرا ابراهیم علیه السلام پیامبر و معصوم است و هرگز دروغ نمىگوید.
پاسخ: در تفسیر این جمله، نظرات و مطالب مختلفى ارائه شده است كه ما به بعضى از آنها اشاره مىكنیم:
الف: حضرت ابراهیم، دروغ نگفت، زیرا اگر چه این عمل را به بت بزرگ نسبت داد، ولى چون قرینه وجود دارد كه حضرت از این سخن قصد جدّى نداشته و مىخواسته این عقیدهى باطل را به رخ آنها بكشد، لذا دروغ محسوب نمىشود زیرا دروغ در جایى است كه قرینهاى همراه كلام نباشد، از این روى اگر به هنگام ورود آدم كودنى بگویند: بوعلى سینا آمد، آن را دروغ به حساب نمىآورند.(54)
ب: حضرت ابراهیم باصطلاح «توریه» كرده ومرادش از «كبیرهم» خدا بوده است.
ج: حضرت دروغ گفت، ولى از آنجا كه دروغ در مواردى مثل اصلاح ذاتالبین جایز است و حكم آن تابع مصلحت و مفسده مىباشد، چه مصحلتى از این بالاتر كه حضرت با كلامش، افكار جامد انسانها را تكان داده است؟(55)
د: این خبر، مشروط به نطق بتهاست، یعنى اگر بتها سخن گویند، بت بزرگ نیز این كار را كرده است، مثل آنكه پیرمردى بگوید، من الآن كودكم اگر هیچ گیاهى در زمین نباشد، یعنى حال كه گیاه وجود دارد، پس من كودك نیستم.(56)
54) تفسیر نمونه.
55) كافى، ج 2، ص 342 ؛ تفسیر نورالثقلین.
56) تفسیر نورالثقلین.
پيام ها
1- بتپرستان نیز براى یقین به جرم وتكمیل پرونده وقضاوت نهایى، به مسئلهى گواهى مردم اعتماد دارند. «لعلّهم یشهدون»
2- بزرگى كار ابراهیمعلیه السلام به اندازهاى بود كه بت پرستان نیز ناچار به تعظیم شدند. به جاى عبارت «یقال له ابراهیم» در آیهى گذشته كه حاكى از گمنامى و حقارت بود، در این آیه او را رسماً با اسم خودش كه نشان از بزرگى و شناخت داشت خطاب كردند. «یا ابراهیم»
3- استهزا وطعنه بر خرافات، در مواردى لازم است. «بل فعله كبیرهم»
4- فیلمسازى، اجراى تئاتر و نمایش و نقش بازى كردن براى بیدارى اذهان، كارى پسندیده و جایز است. «فجعلهم جذاذاً - بل فعله كبیرهم»