ترجمه
قطعاً كسانى كه آن دروغ بزرگ را (در میان) آوردند، گروهى متشكل از خود شما بودند. آن را براى خود شر نپندارید، بلكه آن (در نهایت) به نفع شماست. هر كدام از آنان بدان اندازه از گناه كه مرتكب شده است، به كیفر رسد وبراى كسى كه بخش بزرگ گناه را بر عهده گرفته عذاب بزرگى است.
نکته ها
كلمهى «اِفك» در لغت، به معناى گرایش از حقّ به باطل است. تهمت زدن نیز نوعى پوشاندن حقّ و جلوه دادن باطل است.
برخى مفسّران درباره شأن نزول این آیه گفتهاند: پیامبراكرم صلى الله علیه وآله در هر سفرى با قید قرعه یكى از همسرانش را همراه مىبرد. در جنگ «بنى مصطلق» عایشه را برد. وقتى كه نبرد پایان یافت و مردم به مدینه بازمىگشتند، عایشه براى تطهیر و یا یافتن دانههاى گردنبند گمشدهاش از قافله عقب ماند. یكى از اصحاب كه او نیز از قافله دور مانده بود، عایشه را به لشكر رساند. بعضى افراد به عایشه و آن صحابى، تهمت ناروا زدند. این اتهام به گوش مردم رسید، پیامبر ناراحت شد وعایشه به خانه پدر رفت، تا آن كه این آیه نازل شد.(17)
جمعى دیگر از مفسّران و خصوصاً نویسنده تفسیر «اطیبالبیان» با استفاده از روایات متعدّد و مستند نقل مىكنند كه این آیه دربارهى «ماریه قبطیه» (یكى دیگر از همسران رسول خدا) است، كه خداوند به او فرزندى به نام «ابراهیم» داد، ولى پس از 18 ماه از دنیا رفت. عایشه و حَفصِه گفتند: اى رسول خدا! چرا گریه مىكنى؟ ابراهیم فرزند تو نبود، بلكه شخص دیگرى غیر از تو با ماریه همبستر شده و ابراهیم متولد شده است. اینجا بود كه این آیه نازل شد. علاّمه جعفر مرتضى در كتاب گرانقدر (حدیث الافك) نیز این بیان را تأیید مىكند. در مورد هر دو شأن نزول سؤالاتى مطرح است ولى چون هدف ما در این تفسیر، پیامگیرى از متن آیات است، دربارهى شأن نزولها بحث گستردهاى نداریم.
در ماجراى افك چندین گناه نهفته است: دروغ، سوءظن به مؤمن، ایذاى مؤمن، تهمت، اهانت، آزردن پیامبرصلى الله علیه وآله، تضعیف خاندان رسالت و شایعهپردازى.
17) تفسیر ابنكثیر.
پيام ها
1- افراد فاسق، از نسبت دادن زنا، حتى به همسر پیامبر نیز ابایى ندارند. «جاءو بالاِفك»
2- گاهى شایعهسازان، با سازماندهى قبلى و قصد توطئه، شایعه را القا مىكنند. «عُصبة» («عُصبة» یعنى گروه متشكّل و متعصّبى كه هدفى را دنبال مىكند)
3- مراقب شایعهسازان در میان خود باشید. «منكم»
4- گاهى در پیشآمدهاى تلخ منافعى وجود دارد. (مانند روشنشدن چهرهى منافقان، هوشیارى مردم، امدادهاى الهى براى مظلوم) «لاتحسبوه شرّاً لكم»
5 - امیددادن به مؤمنان در برابر توطئه وتهمت بدخواهان لازم است. «بل هو خیرٌ»
6- كیفرهاى الهى، عادلانه ومتناسب با اعمال ماست. «لكلّ امرىٍ منهم ما اكتسب»
7- در گناهان دستهجمعى، هر یك از افراد به مقدار سهم خود مجرم است. «لكلّ امرىٍ منهم ما اكتسب من الاثم»
8 - انسان زمانى مجرم و مقصّر است كه با علم و قصد گناه كند. «اِكتسب من الاثم»
9- گناه هر كس گریبانگیر خود اوست. «لكلّ امرىٍ منهم مَا اكتسب من الاثم»
10- مجازات كسى كه نقش اصلى را در ارتكاب جرم دارد، بزرگتر است. «والّذى تَولّى كِبره... له عذابٌ عظیم»