ترجمه
اى كسانى كه ایمان آورده‌اید! گامهاى شیطان را پیروى نكنید و هركس پیرو گامهاى شیطان شود، همانا كه او به فحشا و منكر فرمان مىدهد و اگر فضل و رحمت خداوند بر شما نبود، هرگز هیچ یك از شما پاك نمىشد. ولى خداوند هركس را بخواهد، پاك مىسازد و خدا شنوا و داناست.
نکته ها
در آیات 14، 20 و 21 سه بار سخن از فضل و رحمت خداوند آمده است تا بگوید اگر لطف او نبود، معلوم نبود وضع شما چگونه باشد!
«خُطوات» جمع «خُطوة» به معناى گام است. قرآن در مورد نحوهى منحرف كردن شیطان، عبارتِ «خطوات الشیطان» را به كار برده است تا بگوید: شیطان، گام به گام انسان را به سوى انجام گناهان مىكشاند.
در قرآن چند مرتبه از «خُطوات الشیطان» سخن به میان آمده است؛ یك جا مىفرماید: «اُدخلوا فى السِلم كافّة و لاتَتّبعوا خُطوات الشیطان»(31) همگى در صلح و آشتى درآیید و از گامهاى شیطان پیروى نكنید. و در جاى دیگر مىفرماید: «كُلوا ممّا فى الارض حلالاً طیّبا و لا تَتّبعوا خُطوات الشیطان»(32) از چیزهاى حلال و دلپسند بخورید و مواظب گامهاى شیطان باشید و از آن پیروى نكنید. در این آیه نیز پیرامون اشاعهى فحشا نسبت به مؤمنین مىفرماید: از گامهاى شیطان پیروى نكنید.
نمونه گامهاى شیطان عبارت است از: دوستى با افراد فاسد، شركت در مجالس آنان، ارتكاب گناهان كوچك، و پس از آن گناهان بزرگ و در نهایت قساوت قلب و بدعاقبتى و پایانى شوم.
31) بقره، 208.
32) بقره، 168.
پيام ها
1- به ایمان خود مغرور نشویم، توجّه به هشدارهاى پى در پى لازم است. «یا ایّها الّذین آمنوا لا تَتّبعوا»
2- شیطان براى گمراه كردن مؤمنان، تلاش مىكند. «یا ایّها الّذین آمنوا لا تَتّبعوا خُطوات الشیطان»
3- سیاست شیطان، نفوذ تدریجى و گام به گام است. «خطوات الشیطان» (از همان گام اوّل مواظب باشیم).
4- اشاعهى فحشا، از گامهاى شیطانى است. (با توجّه به آیه قبل) «لا تَتّبعوا خُطوات الشیطان»
5 - با مردم مستدل سخن بگوییم. خداوند كه مىفرماید: از شیطان پیروى نكنید، دلیل آن را ذكر مىكند: زیرا او به گناه فرمان مىدهد. «فاِنّه یأمر بالفحشاء...»
6- شیطان در آغاز وسوسه مىكند و به هركس از وسوسه او پیروى كند فرمان مىدهد. «و مَن یتّبع خُطوات... فاِنّه یَأمر...»
7- كار شیطان، با نماز در تضادّ است. شیطان به انسان دستور گناه مىدهد، «فاِنّه یأمر بالفحشاء و المنكر» (امّا نماز انسان را از گناه باز مىدارد. «انّ الصلوة تنهى عن الفحشاء و المنكر...»(33))
8 - تزكیه، بدون توفیق الهى امكان ندارد. «ولولا ... ما زَكى ...»
9- انسان، همواره به لطف خداوند نیاز دارد. (تكرار جمله «لولا فضل اللّه» در این آیه و آیات قبل)
10- در مسیر زندگى انسان، فریب و فحشا وجود دارد، ولى راه توبه و نجات نیز باز است. «و لولا فضل اللّه»
11- حتّى اولیاى خدا به توفیق الهى نیاز دارند. «ما زَكى منكم من اَحد»
12- خداوند حكیم، به مقدار لیاقت و ظرفیّت افراد، خیر و سعادت نازل مىكند. «یزكّى من یشاء»
13- علم به اینكه خدا همه چیز را مىبیند و مىشنود، بهترین عامل بازدارنده از فحشا و منكرات است. «واللّه سمیعٌ علیم»
33) عنكبوت، 45.