ترجمه
مگر آنان (شاعرانى) كه ایمان آورده و كارهاى نیكو انجام داده و خدارا بسیار یاد مى‏كنند، و پس از آن كه مورد ستم قرار گرفتند (به دفاع از خود) یارى مى‏طلبند (و با شعر از مظلومیّت خود دفاع مى‏كنند) و كسانى كه ظالمند، به زودى خواهند دانست كه به كدام بازگشتگاه باز خواهند گشت.

نکته ها
كلمه‏ى «غاوون» از «غىّ»، ضد رشد است، چنانكه در جاى دیگر مى‏فرماید: «قد تَبیّن الرّشد من الغَىّ»(73)
از آنجا كه كفّار قرآن را ساخته‏ى وهم و خیال، و پیامبر را شاعر مى‏دانستند، این آیات آنان را محكوم مى‏كند كه طرفداران شعرا، گمراهانند ولى طرفداران پیامبر اسلام گمراه نیستند. شعرا بى‏هدف وسرگشته‏اند وبه گفته‏ى خود عمل نمى‏كنند، ولى پیامبر این گونه نیست، هماهنگى میان گفتار و رفتار پیامبر اسلام، نشانه‏ى آن است كه او شاعر نیست.
از امام باقر وامام صادق‏علیهما السلام نقل شده كه به مناسبت آیه‏ى «والشعراء یَتبعهم الغاوون» فرمودند: كسانى كه فقه را براى غیر دین آموخته باشند، یا عمیق نیاموخته باشند، هم گمراهند و هم دیگران را گمراه مى‏كنند و قصّه‏سرایان نیز مشمول این سرزنش هستند.(74)
از اینكه نام شعراى بى‏هدف در كنار دروغ‏سازانى كه شیاطین بر آنان نازل مى‏شوند، آمده است، شاید بتوان ارتباطى میان شیطان دروغ‏ساز و شاعر بى‏هدف هرزه‏گو كشف نمود.
به گفته‏ى روایات: ذكر كثیر، تسبیحات حضرت زهراعلیها السلام، یعنى سى و چهار مرتبه «اللّه اكبر»، سى و سه مرتبه «الحمداللّه» و سى و سه مرتبه «سبحان اللّه» است.
در حدیث آمده است: ذكر خدا تنها با زبان نیست، بلكه یاد خداست به هنگام ترك گناه و انجام عبادت. «ذكروا اللّه»(75)
در حدیث مى‏خوانیم: سر مبارك امام حسین‏علیه السلام بالاى نیزه این آیه را تلاوت فرمود:«و سیَعلم الّذین ظلموا...» و امام صادق‏علیه السلام فرمود: مصداق روشن ظلم، ظلم درحقّ آل‏محمّدعلیهم السلام است.(76)
شعر و شاعران‏
مطالبى درباره‏ى شعر و شاعران به مناسبت آیات آخر این سوره بیان مى‏كنیم:
* از تفسیر بیضاوى نقل شده: چون اشعار جاهلیّت بیشتر پیرامون خیالات، توصیف زنان زیبا، معاشقه و افتخارات بیهوده یا بدگویى و تعرّض به ناموس دیگران بوده این آیات نازل شده است. «والشعراء یَتبعهم الغاوُون»
* تفاوت میان حكیم وشاعر آن است كه حكیم ابتدا معانى را در نظر مى‏گیرد وبعد الفاظ را به كار مى‏برد، ولى شاعر ابتدا قالب والفاظ را در نظر مى‏گیرد، سپس معانى را بیان مى‏كند.(77)
* در روایات، شعر خوبى كه از حقّ طرفدارى كند، از جهاد با سر نیزه برتر شمرده شده و مورد ستایش قرار گرفته است.(78)
* رسول اكرم صلى الله علیه وآله فرمود: بعضى از بیان‏ها همچون سحر و بعضى از شعرها حكمت است.(79)
* پیامبر اكرم‏صلى الله علیه وآله به شاعر متعهّدى به نام «حَسّان» فرمود: روح‏القدس با توست.(80)
* پیامبرصلى الله علیه وآله در یكى از سفرها، «حَسّان» را فراخواند كه شعر بخواند. او مى‏خواند و حضرت گوش مى‏دادند. حضرت دستور دادند در مسجد جایگاه خاصّى براى «حَسّان» باشد.(81)
* امام صادق‏علیه السلام به یاران خود مى‏فرمود: كودكان خود را با شعر «عَبدى» آشنا كنید كه او شاعرى خوب و مكتبى است.(82)
* امام صادق‏علیه السلام فرمود: هر كس براى حقّانیّت ما یك بیت شعر بسراید، خداوند در بهشت خانه‏اى به او عطا مى‏كند.(83)
* امام صادق‏علیه السلام فرمود: خواندن شعر براى روزه دار و كسى كه در حال احرام یا در منطقه حَرَم است، مكروه مى‏باشد و نیز خواندن شعر در روز یا شب جمعه كراهت دارد.(84)
* در روایات مى‏خوانیم: راست‏ترین شعر در زمان جاهلیّت این بوده است:
 الا كلّ شى‏ء ما خلا اللّه باطل‏
و كلّ نعیم لا محالة زائل(85)
یعنى بدانید كه هر چیز، جز خداوند باطل است و هر نعمتى دیر یا زود از بین خواهد رفت.
* در روایت آمده است: همین كه آیه‏ى «والشعراء یَتبعهم...» نازل شد گروهى از شاعران مسلمان نگران خود شده، نزد پیامبر اكرم آمدند. حضرت فرمود: «اِنّ المؤمن مجاهد بسیفه و لسانه» یعنى مؤمن با شمشیر و زبان خود جهاد مى‏كند.(86)

پيام ها
 1- جذب مردم مهم نیست، مهم این است كه چه افرادى و به چه هدفى جذب شوند. «یَتبعهم الغاوون»
 2- اسلام با هنر مخالف نیست، با شعر بى‏هدف مخالف است. «فى كلّ وادٍ یهیمون»
 3- اگر شعر همراه با ایمان و تقوا نباشد، خیالات و احساسات شخصى شاعر و تمایلات مردم، هر روز شاعر را به یك وادى مى‏كشاند. «فى كلّ واد یهیمون»
 4- آنچه مورد انتقاد است، گمراه كردن مردم و سرگرم نمودن آنان به امور مختلف است. «یَتبعهم الغاوُون - فى كلّ واد یهیمون» خواه در زمینه‏ى شعر باشد یا قصه، یا فیلم یا عكس یا تئاتر یا طنز و یا سخنرانى، لكن شعر به خاطر زیبایى و ویژگى‏هاى خاصّش نافذتر است.
 5 - آفت‏هاى شعر چند چیز است: پیروى نااهلان، «یتبعهم الغاوُون»، بى‏هدفى «فى كلّ واد یهیمون» و بى‏عملى. «یقولون ما لایفعلون»
 6- اگر شعر و هنر در كنار ایمان قرار نگیرد، بسترى مناسب و مسیرى هموار براى حركت منحرفان خواهد شد. «والشعراء یَتبعهم الغاوُون - الاّ الّذین آمنوا»
 7- یكى از شیوه‏هاى امر به معروف و نهى از منكر، معرّفى الگوهاى حقّ و باطل است. «والشعراء ... الاّ الّذین»
 8 - قرآن از شاعرى كه اهل حرف است نه عمل، انتقاد كرده است. «یقولون ما لایفعلون»
 9- انصاف را مراعات كنید. حقّ خوبانِ هر صنف و گروه را نادیده نگیرید. شعر و هنر در دست صالحان ارزش است. «الاّ الّذین آمنوا»
 10- ایمان، عمل صالح و یاد خدا، هنرمند و شاعر را از انحراف نجات مى‏دهد. «الاّ الّذین آمنوا ...»
 11- قرآن شعرى را تأیید مى‏كند كه از شاعرِ مؤمن و عامل و ذاكر خدا باشد و در مسیر تحریك مردم براى دفاع از حقّ به كار گرفته شود. «آمنوا و عملوا ... و انتصروا...»
 12- ایمان بر عمل مقدّم است و اعمال نیز باید صالح باشد تا كارساز شود. «آمنوا و عملوا الصالحات»
 13- یاد خدا، به زمان و مكان و مقدار، محدود نیست. (در هر زمان، در هر مكان، هر چه بیشتر) «ذكروا اللّه كثیراً»
 14- هر كجا خطر لغزش زیاد است باید یاد خدا نیز زیاد باشد. «ذكروا اللّه كثیراً»
 15- با هنر وشعر، به مقابله‏ى ستمگران برویم. «وانتصروا من بعد ما ظلموا»
 16- خداوند در كمین ستمگران است. «و سیعلم الّذین ظلموا»