ترجمه
فرزندم! نماز را برپا دار و امر به معروف و نهى از منكر كن و بر آنچه از سختى‏ها به تو مى‏رسد مقاومت كن كه این (صبر) از امور واجب و مهم است.

نکته ها
مراد از «عَزم» در اینجا، یا عزم و اراده‏ى قطعى خداوند بر انجام این امور است و یا لزوم عزم و تصمیم جدّى انسان بر انجام آنها.
با این كه در قرآن، 28 مورد در كنار نماز از زكات یاد شده؛ امّا در این جا كنار نماز امر به معروف ذكر شده است. شاید به خاطر آن كه در این آیه مورد خطاب فرزند است وفرزندان معمولاً ثروتى ندارند كه زكات بپردازند. «أقم الصّلاة وامر بالمعروف»
حضرت على‏علیه السلام مى‏فرماید: در مشقت و سختى‏هایى كه در راه امر به معروف و نهى از منكر به تو مى‏رسد، صبر كن.(287)
صبر، گاهى در برابر مصیبت است، «و بشّرالصّابرین . الّذین اذا أصابتهم مصیبة»(288) گاهى در برابر انجام وظیفه، «وامر بالمعروف و انه عن المنكر واصبر على ما أصابك) و گاهى در برابر گناه، چنانكه یوسف در زندان گفت: «ربّ السّجن أحبّ الىّ...» پروردگار! زندان نزد من بهتر از ارتكاب گناهى است كه مرا به آن مى‏خوانند، تا آنجا كه فرمود: «انّه مَن یتّق و یصبر فانّ اللّه لا یضیع اجر المحسنین»(289)

پيام ها
1- یكى از وظایف والدین نسبت به فرزندان، سفارش به نماز است. «یا بُنىّ أَقِم الصّلاة»
 2- پاكسازى درونى را با دورى از شرك و بازسازى روحى را با نماز آغاز كنیم. «لاتشرك... اقم الصلاة»
 3- وجوب امر به معروف و نماز، مخصوص دین اسلام نیست. (قبل از اسلام نیز، لقمان سفارش به نماز كرده است) «یا بُنىّ أقم الصّلاة وامر بالمعروف»
 4- فرزندان خود را از طریق سفارش به نماز، مؤمن و خدایى، و از طریق سفارش به امر به معروف و نهى از منكر، افرادى مسئول و اجتماعى تربیت كنیم. «یا بُنىّ أقم الصّلاة وامر بالمعروف»
 5 - آگاهى فرزندان خود را به قدرى بالا ببریم كه معروف‏ها و منكرها را بشناسند تا بتوانند امر و نهى كنند. «یا بُنىّ - وَ امُر - وَ انْهَ»
 6- بعد از توجّه به مبدأ و معاد، مهم‏ترین عمل، نماز است. «أقم الصّلاة»
 7- كسى كه مى‏خواهد در جامعه امر و نهى كند و قهراً با هوس‏هاى مردم درگیر شود، باید به وسیله‏ى نماز خودسازى و خود را از ایمان سیراب كند. «أقم الصّلاة وامر بالمعروف»
 8 - فرزندان خود را آمر به معروف و ناهى از منكر بار آوریم. «وامر بالمعروف...»
 9- امر به معروف، همیشه قبل از نهى از منكر است. «وامر بالمعروف وانه عن المنكر» رشد معروف‏ها در جامعه، مانع بروز بسیارى از منكرات مى‏گردد.
 10- در مسیر حقّ بودن كافى نیست، لازم است دیگران را نیز به مسیر حقّ دعوت كنیم. «وامر بالمعروف» چنانكه در سوره عصر مى‏خوانیم: «الّذین آمنوا و عملوا الصّالحات و تواصوا بالحقّ»
 11- در تبلیغ دین و اجراى فریضه‏ى امر به معروف و نهى از منكر، باید صبر و سعه‏ى صدر داشته باشیم. «واصبر على ما أصابك» نهى از منكر، با تلخى‏ها و نیش‏زدن‏هاى گناهكاران همراه است، مبادا عقب‏نشینى كنیم.
 12- پدر حكیم، رسیدن سختى به فرزندش را مى‏پذیرد و فرمان صبر مى‏دهد، ولى ضربه به مكتبش را كه سكوت در برابر فساد باشد، هرگز. «و انه عن المنكر و اصبر على ما أصابك»
 13- امر به معروف و نهى از منكر از مسایل مهم است و صبر در برابر آنچه در این راه به انسان مى‏رسد ارزش دارد. «انّ ذلك من عزم الامور»
 سیمایى از نماز
    به مناسبت سفارش به نماز و امر به معروف در این آیه، اكنون به توضیح مختصرى پیرامون این دو فریضه مى‏پردازیم:
 * نماز، ساده‏ترین، عمیق‏ترین و زیباترین رابطه‏ى انسان با خداوند است كه در تمام ادیان آسمانى بوده است.
 * نماز، تنها عبادتى است كه سفارش شده قبل از آن، خوش صداترین افراد بر بالاى بلندى رفته و با صداى بلند، شعارِ «حىّ على الصّلاة، حىّ على الفلاح، حىّ على‏ خیرالعمل» را سر دهند، با اذانِ خود سكوت را بشكنند و یك دوره اندیشه‏هاى ناب اسلامى را اعلام و غافلان را بیدار كنند.
 * نماز به قدرى مهم است كه حضرت ابراهیم‏علیه السلام هدف خود را از اِسكان زن و فرزندش در صحراى بى‏آب و گیاه مكّه، اقامه‏ى نماز معرّفى مى‏كند، نه انجام مراسم حج.
 * امام حسین‏علیه السلام ظهر عاشورا براى اقامه‏ى دو ركعت نماز، سینه‏ى خود را سپر تیرهاى دشمن قرار داد.
 * قرآن، به حضرت ابراهیم و اسماعیل‏علیهما السلام دستور مى‏دهد كه مسجد الحرام را براى نمازگزاران آماده و تطهیر نمایند. آرى، نماز به قدرى مهم است كه زكریّا و مریم و ابراهیم و اسماعیل‏علیهم السلام خادم مسجد و محل برپایى نماز بوده‏اند.
 * نماز، كلید قبولى تمام اعمال است و امیرالمؤمنین‏علیه السلام به استاندارش مى‏فرماید: بهترین وقت خود را براى نماز قرار بده و آگاه باش كه تمام كارهاى تو در پرتو نمازت قبول مى‏شود.(290)
 * نماز، یاد خداست و یاد خدا، تنها آرام‏بخش دلهاست.
 * نماز، در بیشتر سوره‏هاى قرآن، از بزرگ‏ترین سوره (بقره) تا كوچك‏ترین آن (كوثر) مطرح است.
 * نماز، از هنگام تولّد در زایشگاه كه در گوش نوزاد اذان و اقامه مى‏گویند تا پس از مرگ كه در گورستان بر مرده نماز مى‏خوانند، جلوه مى‏كند.
 * هم براى حوادث زمینى مانند زلزله و بادهاى ترس‏آور آمده و هم براى حوادث آسمانى مانند خسوف و كسوف، نماز آیات واجب گشته و حتّى براى طلب باران، نماز باران آمده است.
 * نماز، انسان را از انجام بسیارى منكرات و زشتى‏ها باز مى‏دارد.(291)
 در نماز، تمام كمالات به چشم مى‏خورد كه ما چند نمونه از آن را بیان مى‏كنیم:
 * نظافت و بهداشت را در مسواك زدن، وضو، غسل و پاك بودن بدن و لباس مى‏بینیم.
 * جرأت، جسارت و فریاد زدن را از اذان مى‏آموزیم.
 * حضور در صحنه را از اجتماع در مساجد یاد مى‏گیریم.
 * توجّه به عدالت را در انتخاب امام جماعت عادل مى‏یابیم.
 * توجّه به ارزشها و كمالات را از كسانى كه در صف اوّل مى‏ایستند، به دست مى‏آوریم.
 * جهت‏گیرى مستقل را در قبله احساس مى‏كنیم. آرى، یهودیان به سویى و مسیحیان به سوى دیگر مراسم عبادى خود را انجام مى‏دهند و مسلمانان باید مستقل باشند و لذا به فرمان قرآن، كعبه، قبله‏ى مستقل مسلمانان مى‏شود، تا استقلال در جهت‏گیرى آنان حفظ شود.
 * مراعات حقوق دیگران را در این مى‏بینیم كه حتّى یك نخ غصبى، نباید در لباس نمازگزار باشد.
 * توجّه به سیاست را آنجا احساس مى‏كنیم كه در روایات مى‏خوانیم: نمازى كه همراه با پذیرش ولایت امام معصوم نباشد، قبول نیست.
* توجّه به نظم را در صف‏هاى منظّم نماز جماعت و توجّه به شهدا را در تربت كربلا و توجّه به بهداشت محیط را در سفارش‏هایى كه براى پاكى و نظافت مسجد و مسجدى‏ها داده شده است، مى‏بینیم.
* توجّه به خدا را در تمام نماز، توجّه به معاد را در «مالك یوم الدین»، توجّه به انتخاب راه را در «اهدنا الصراط المستقیم»، انتخاب همراهان خوب را در «صراط الّذین انعمت علیهم»، پرهیز از منحرفان و غضب شدگان را در «غیر المغضوب علیهم و لاالضّالّین»، توجّه به نبوّت و اهل‏بیت پیامبرصلى الله علیه وآله را در تشهّد و توجّه به پاكان و صالحان را در «السلام علینا و على عباد اللّه الصالحین» مى‏بینیم.
 * توجّه به تغذیه‏ى سالم را آنجا مى‏بینیم كه در حدیث آمده است: اگر كسى مشروبات الكلى مصرف كند، تا چهل روز نمازش قبول نیست.
* آراستگى ظاهر را آنجا مى‏بینیم كه سفارش كرده‏اند از بهترین لباس، عطر و زینت در نماز استفاده كنیم و حتّى زنها وسایل زینتى خود را در نماز همراه داشته باشند.
* توجّه به همسر را آنجا مى‏بینیم كه در حدیث مى‏خوانیم: اگر میان زن و شوهرى كدورت باشد و یا یكدیگر را بیازارند و بد زبانى كنند، نماز هیچ كدام پذیرفته نیست.
اینها گوشه‏اى از آثار و توجّهاتى بود كه در ضمن نماز به آن متذكّر مى‏شویم. امام خمینى‏قدس سره فرمود: «نماز، كارخانه‏ى انسان‏سازى است».
 امر به معروف و نهى از منكر
 امر به معروف، یعنى سفارش به خوبى‏ها و نهى از منكر، یعنى بازداشتن از بدى‏ها.
 انجام این دو امر مهم نیاز به سنّ خاصّى ندارد، زیرا لقمان به فرزندش مى‏گوید: «یا بنّى أقم الصّلاة و امر بالمعروف...»
 امر به معروف، نشانه‏ى عشق به مكتب، عشق به مردم، علاقه به سلامتى جامعه و نشانه‏ى آزادى بیان، غیرت دینى، ارتباط دوستانه بین مردم و نشانه‏ى فطرت بیدار و نظارت عمومى و حضور در صحنه است.
امر به معروف و نهى از منكر، سبب تشویق نیكوكاران، آگاه كردن افراد جاهل، هشدار براى جلوگیرى از خلاف و ایجاد نوعى انضباط اجتماعى است. قرآن مى‏فرماید: شما مسلمانان بهترین امّت هستید، زیرا امر به معروف و نهى از منكر مى‏كنید.(292)
حضرت على‏علیه السلام مى‏فرماید: امر به معروف و نهى از منكر، مصلحت عامّه است.(293) چنانكه در حدیث دیگر مى‏خوانیم: كسى كه جلوى منكر را نگیرد، مانند كسى است كه مجروحى را در جاده رها كند تا بمیرد.(294)
 پیامبرانى همچون حضرت داود و حضرت عیسى‏علیهما السلام به كسانى كه نهى از منكر نمى‏كنند، لعنت فرستاده‏اند.(295)
 قیام امام حسین علیه السلام براى امر به معروف و نهى از منكر بود. «انما خرجتُ لطلب الاصلاح فى امّة جدّى ارید ان آمر بالمعروف و انهى عن المنكر»(296)
 در حدیث مى‏خوانیم: به واسطه‏ى امر به معروف و نهى از منكر، تمام واجبات به پا داشته مى‏شود.(297)
 قرآن مى‏فرماید: اگر در مجلسى به آیات الهى توهین مى‏شود، جلسه را به عنوان اعتراض ترك كنید تا مسیر بحث عوض شود.(298)
 انسان باید هم در دل از انجام گناه ناراحت باشد، هم با زبان، آن را نهى كند و هم با اِعمال قدرت و قانون، مانع انجام آن شود.
 اگر كسى را به كار خوبى دعوت كردیم، در پاداش كارهاى خوب او نیز شریك هستیم، ولى اگر در برابر فساد، انحراف و گناه ساكت نشستیم، به تدریج فساد رشد مى‏كند و افراد فاسد و مفسد بر مردم حاكم خواهند شد.
 سكوت و بى تفاوتى در مقابل گناه، سبب مى‏شود كه گناه كردن عادّى شود، گنهكار جرأت پیدا كند، ما سنگدل شویم، شیطان راضى گردد و خدا بر ما غضب نماید.
 امر به معروف و نهى از منكر، دو وظیفه‏ى الهى است و توهّماتى از این قبیل كه:
 گناه دیگران كارى به ما ندارد، آزادى مردم را سلب نكنیم، من اهل ترس وخجالت هستم، با یك گل كه بهار نمى‏شود، عیسى به دین خود موسى به دین خود، ما را در یك قبر قرار نمى‏دهند، دیگران هستند، من چرا امر به معروف كنم؟ با نهى از منكر، دوستان یا مشتریان خود را از دست مى‏دهم، و امثال آن، نمى‏توانند این تكلیف را از دوش ما بردارند. البتّه امر به معروف و نهى از منكر باید آگاهانه، دلسوزانه، عاقلانه وحتّى المقدور مخفیانه باشد.
 گاهى باید خودمان بگوییم، ولى آنجا كه حرف ما اثر ندارد، وظیفه ساقط نمى‏شود، بلكه باید از دیگران بخواهیم كه آنان بگویند.
 حتّى اگر براى مدّت كوتاهى مى‏توان جلوى فساد را گرفت، باید گرفت و اگر با تكرار مى‏توان به نتیجه رسید، باید تكرار كرد.