ترجمه
خداوندِ رحمان، قرآن را آموخت.
نکته ها
خداوند، رحمان است. «الرّحمن»
پیامبرش، مایهى رحمت است. «و ما ارسلناك الاّ رحمة للعالمین»(2)
قرآنش نیز رحمت است. «و رحمة للمؤمنین»(3)
«رحمن» نام مخصوص خداوند است كه 169 بار در قرآن آمده و 114 مرتبه در هر «بسماللّه» تكرار شده است.
در مواردى از قرآن، كلمه «الرّحمن» به جاى «اللّه» بكار رفته است:
«قالوا اتّخذ اللّه ولدا»(4)؛ «قالوا اتّخذ الرّحمن ولدا»(5)
«اتاكم عذاب اللّه»(6)؛ «یَمسّك عذاب من الرّحمن»(7)
«قل ادعوا اللّه او ادعوا الرّحمن»(8)
در آیین سخنورى و نگارش، سر فصل سخن، نشانه و نمودار تمام سخن است. در اینجا نیز چون سوره نگاهى به نعمتهاى الهى دارد، در آغاز آن «الرّحمن» آمده است.
قرآن، باید محور امور باشد. در سوره قبل (قمر)، بارها آسان بودن قرآن مطرح شد: «لقد یسّرنا القرآن للذّكر» در این سوره خدا، اولین معلّم آن معرّفى مىشود. «علم القرآن»
علمى جلوهى رحمت است كه آموزش خدا باشد. «الرّحمن علّم»
علمى جلوهى رحمت است كه جامع باشد. «تبیاناً لكلّ شىء»(9)
علمى جلوهى رحمت است كه پاداشى از ما نخواهد و بر اساس رحمت باشد. «الرّحمن علّم»
علمى جلوهى رحمت است كه در هر زمان كاربرد داشته باشد.
علمى جلوهى رحمت است كه بصیرت آفرین و تقوا آفرین باشد.
علمى جلوهى رحمت است كه سعادت فرد و جامعه و این جهان و آن جهان را تأمین كند.
تعلیم قرآن توسّط خداوند «علّم القرآن»، یعنى:
تعلیم حقّ. «نزل علیك الكتاب بالحق»(10)
تعلیم داورى. «أنزلنا الیك الكتاب بالحقّ لتحكم بین النّاس»(11)
تعلیم آنچه فراگیرى آن از راههاى عادّى ممكن نیست. «و علّمك مالم تكن تعلم»(12)
تعلیم برهان. «قد جاءكم برهان»(13)
تعلیم عمل صالح. «و الّذین یمسكون بالكتاب... انا لانضیع أجر المصلحین»(14)
تعلیم موعظه، شفاى دل، هدایت و رحمت. «قد جائتكم موعظة من ربّكم و شفاء لما فى الصّدور و هدىً و رحمة للمؤمنین»(15)
تعلیم غیب. «ذلك من أنباء الغیب»(16)
تعلیم بهترین داستانها. «نحن نقصّ علیك أحسن القصص»(17)
تعلیم شناخت حقایق. «تبیاناً لكلّ شىء»(18)
تعلیم برترینها. «و لایأتونك بمثل الاّ جئناك بالحقّ و أحسن تفسیراً»(19)
تعلیم میزان شناخت حق از باطل. «أنزل الكتاب بالحقّ و المیزان»(20)
تعلیم سالمترین سخن. «لایأتیه الباطل من بین یدیه و لا من خلفه»(21)
تعلیم موعظه. «فذكّر بالقرآن مَن یخاف وعید»(22)
تعلیم رشد. «یهدى الى الرّشد»(23)
تعلیم كتابى كه بقاى آن بیمه شده است. «انّا نحن نزّلنا الذكر و انّا له لحافظون»(24)
سرچشمه قرآن:
قدرت و عظمت: «تنزیلاً ممن خلق الارض و السّموات العلى»(25)
عزّت و حكمت: «تنزیلُ الكتاب من اللّه العزیز الحكیم»(26)
لطف و رحمت: «تنزیلٌ من الرّحمن الرحیم»(27)
ربوبیّت و رشد: «تنزیلٌ من ربّ العالمین»(28)
2) انبیاء، 107.
3) اسراء، 82 .
4) بقره، 116.
5) مریم، 88 .
6) انعام، 47.
7) مریم، 45.
8) اسراء، 110.
9) نحل، 89.
10) آل عمران، 3.
11) نساء، 105.
12) نساء، 113.
13) نساء، 174.
14) اعراف، 170.
15) یونس، 57 .
16) یوسف، 102.
17) یوسف، 3.
18) نحل، 89 .
19) فرقان، 33.
20) شورى، 17.
21) فصّلت، 42.
22) ق، 45.
23) جن، 2.
24) حجر، 9.
25) طه، 4 .
26) زمر، 1.
27) فصّلت، 2.
28) واقعه، 80.
پيام ها
1- خداوند، اولین معلّم قرآن است. «الرّحمن علّم القرآن»
2- شریعت، بر اساس رحمت است. «الرّحمن علّم القرآن»
3- شبهات را باید پاسخ داد. در برابر كسانى كه مىگویند: قرآن را بشرى به پیامبر آموخته است: «یعلّمه بشر»(29)، باید گفت: خدا آموخت. «الرّحمن علّم القرآن»
4- تعلیم قرآن به انسان، جلوهاى از رحمت الهى است. «الرّحمن علّم القرآن»
5 - معلّمى، شأن خداوند است. «الرّحمن علّم القرآن»
6- كار تعلیم و تعلّم، باید بر اساس محبّت و رحمت باشد. «الرّحمن علّم القرآن»
7- قرآن، قابل درك و شناخت براى بشر است. «علّم القرآن»
29) نحل، 103.
توضيحات
سیماى سوره الرّحمن
این سوره هفتاد و هشت آیه دارد و در مدینه نازل شده است.
نام سوره برگرفته از آیه اول است و «الرّحمن» همچون «اللّه» از نامها و صفات مخصوص خداوند مىباشد.
امام كاظمعلیه السلام فرمود: هر چیزى عروسى دارد و عروس قرآن، سوره الرّحمن است.(1)
در این سوره، آیهى «فباىّ آلاء ربّكما تكذّبان» سى و سه مرتبه تكرار شده كه بیشترین تكرار در كل قرآن است. جالب آنكه این آیه تكرارى، هم انسانها را مورد خطاب قرار داده و هم جنّیان را، كه كدام یك از نعمتهاى بى شمار الهى را تكذیب مىكنید؟
در سوره قبل، هشدار تكرار شده بود: «عذابى و نذر»، در این سوره نعمتها تكرار مىشود. «فباىّ آلاء ربّكما...»
سوره قبل با قیامت شروع و با قدرت الهى تمام شد: «اقتربت الساعة... ملیك مقتدر» ولى این سوره با رحمت شروع و با اكرام الهى پایان مىپذیرد. «الرّحمن... ذى الجلال و الاكرام»
1) وسائل، ج 4، ص 351.