ترجمه
پس آیا كسى كه به رو افتاده راه مىرود هدایت یافتهتر است یا كسى كه ایستاده بر راه راست مىرود؟
بگو: اوست كسى كه شما را پدید آورد و براى شما گوش و چشمها و دلها قرار داد امّا شما اندكى سپاس مىگذارید.
بگو: اوست كسى كه شما را در زمین بیافرید و به سوى او محشور مىشوید.
نکته ها
«مُكبّ» به معناى كسى است كه به رو افتاده باشد و «انشاء» به معناى ایجاد همراه با ابتكار و «ذرأ» به معناى آفریدن و تكثیر نسل است.
در این آیه كافر به كسى تشبیه شده است كه به رو بر زمین افتاده باشد و بخواهد افتان و خیزان حركت كند ولى مؤمن به كسى كه راست قامت راه مىرود، تشبیه شده است.
«سمع» مصدر است و مفرد و جمع را شامل مىشود و لذا نیازى به آوردن آن به صورت جمع نیست، بر خلاف «ابصار» و «افئده» كه به صورت جمع آمدهاند.
كسىكه از رو به زمین افتاده، دید ندارد، با زحمت و كند حركت مىكند، چون موانع راه را نمىبیند دست و صورتش آسیب مىبیند، ذلیل و خوار مىشود، دیگران مىروند و او تنها مىماند، ولى كسىكه ایستاده حركت مىكند، عزیز است، تند و سریع مىرود، موانع راه را از دور شناسایى و بررسى مىكند، لذا سالم مىماند و دیگران نیز با او همراهند.
امام باقرعلیه السلام فرمود: قلب چهار گونه است، یكى از آنها قلب وارونه است كه آن قلب مشرك است. سپس این آیه را تلاوت فرمود: «أفمن یمشى مكبّاً على وجهه»(19)
خودشناسى راهى براى خداشناسى است. حضرت على علیه السلام مىفرماید: گوش با استخوان مىشنود و چشم با پیه مىبیند. «جعل لكم السمع و الابصار»
با اینكه شكر ما در برابر نعمتهاى خداوند بسیار كم است، ولى خداوند نعمت هایش را از ما نمىگیرد. در دعاى ماه رجب مىخوانیم: «یا من یعطى الكثیر بالقلیل» اى خدائى كه در برابر عمل و شكر كم، عطاى بسیار مىكنى.
19) كافى، ج 2، ص 423.
پيام ها
1- افراد لجوج و حق ستیز و حق گریز، به نوعى مسخ شدهاند و به جاى حركت طبیعى مثل خزندهها حركت مىكنند. «بل لجّوا فى عُتوٍّ و نُفور... مُكبّاً على وجهه»
2- راه اسلام، هموار و مستقیم و داراى مقصدى روشن است و اگر امت اسلامى بر این راه رود، راست قامت و سرافراز است. «یمشى سویّاً على صراط مستقیم»
3- خلقت انسان بسیار مهم است به گونهاى كه پیامبر مأمور مىشود مردم را به مبدأ پیدایش و نعمتهاى نهفته در آن پى در پى هشدار دهد. «قل هو الّذى انشأكم... قل هو الّذى ذرأكم»
4- آفرینش خداوند ابتكارى است، نه شبیه سازى از روى نمونه قبلى. «انشأكم»
5 - خدا همه ابزارهاى شناخت را به انسان عطا فرمود تا با او اتمام حجت كند. (انسانهاى عادى تنها مىشنوند و مىبینند و عبرت مىگیرند امّا انسانهاى برتر، مطالبى را از طریق دل دریافت مىكنند.) «جعل لكم السمع و الابصار و الافئدة»
6- شكر خداوند، تنها با زبان نیست بلكه شكر عملى كه همان به كارگیرى صحیح نعمتها است، لازم است. «قلیلاً ما تشكرون»
7- كسىكه در آغاز خلقت شما را در زمین و از زمین آفرید، قدرت زنده كردن دوباره شما را نیز دارد. «انشأكم، ذرأكم... الیه تحشرون»
8 - خداوند در دنیا انسانها را در زمین پخش مىكند و در قیامت آنها را جمع مىكند. «ذرأكم، تحشرون»