ترجمه
و (به یاد آور) زمانى كه كافران دربارهى تو نقشه مىكشیدند تا تو را زندانى كنند، یا تو را بكشند یا (از مكّه) تبعید كنند. و آنان نقشه مىكشیدند و خدا هم (با خنثى كردن توطئههاى آنان) تدبیر مىكرد و خداوند، بهترین تدبیركنندگان است.
نکته ها
«مَكر»، به معناى تدبیر، چارهاندیشى، طرح و نقشه است.
این آیه اشاره به «لیلة المبیت» و توطئهى كفّار براى قتل رسول خدا صلى الله علیه وآله دارد كه آن حضرت از طریق جبرئیل آگاه شد و على علیه السلام به جاى او در بستر خوابید و پیامبر شبانه از خانه خارج شد و به غار ثور رفت و از آنجا به مدینه هجرت نمود.
ضمناً در شب هجرت چون على علیه السلام حاضر شد جان خود را فداى پیامبر كند، آیه «ومن النّاس مَن یَشرى نفسه ابتغاء مرضات اللّه» [502] در مورد حضرت على علیه السلام نازل شد. [503]
سه طرح و نقشهاى كه براى مقابلهى كفّار با پیامبر صلى الله علیه وآله در آیه مطرح شده، محصول جلسهى مشركین در «دار النَدوه» بود و بالاخره نقشهى قتل را تصویب كردند كه از هر قبیله یك نفر آماده شود و دسته جمعى حمله كرده، پیامبر را بكشند تا بستگان آن حضرت نتوانند براى خونخواهى، با همهى قبایل درگیر شوند.
این آیه ممكن است با توجّه به آیه 27 همین سوره باشد كه فرمود: به خدا و رسول خیانت نكنید كه اگر خیانت كنید، با تدبیر الهى رسوا مىشوید.
چه بسا خداوند امور مهمى را با موجود ضعیفى انجام مىدهد و یا توطئههاى بسیار بزرگى را با آن خنثى مىكند؛ بنىآدم با كلاغ آموزش مىبیند، مرگ سلیمان با موریانه كشف مىشود، بلقیس با هدهد دعوت مىشود، فیل سواران ابرهه، با پرنده كوچكى به نام ابابیل و نمرود با پشه نابود مىشوند، و توطئهى كفّار مكّه با عنكبوتى خنثى مىشود. اینها همه براى نشان دادن نهایت ضعف و ناتوانى بشر در برابر قدرت بىپایان الهى مىباشد.
502) بقره، 207
503) تفسیر نورالثقلین
پيام ها
1- یادآورى امدادهاى الهى و خطرهایى كه خدا از ما دور كرده، مایهى آرامش و قوّت قلب است. «و اذ یمكر بك...»
2- زندان و ترور و تبعید، ابزار دست جبّاران تاریخ براى مقابله با حقّ است. «لیثبتوك أو یقتلوك...»
3- كفر، انسان را تا حدّ پیامبركشى مىكشاند. «الّذین كفروا... یقتلوك»
4- در مقابل سخن حقّ، هیچ دلیل و منطقى وجود ندارد. كافران به جاى حلّ مسئله و پذیرش حقّ، براى حذف موضوع حقّ و مردان حقّ اقدام مىكنند. «الّذین كفروا لیثبتوك او یقتلوك او...»
5 - توطئهى كفّار علیه مسلمانان وحمایت خداوند از مسلمانان دائمى است. «یمكرون و یمكر اللّه» (چنین نیست كه همیشه دشمنان به اهداف خود برسند، خداوند با تدبیر خود، توطئههاى آنان را خنثى مىكند.)
6- هر كه با طرفداران حقّ حیله كند، با خداوند طرف است. «یمكرون و یمكر اللّه»
7- خداوند، حامى كتاب و اولیاى خویش است و با تار عنكبوت، اشرف مخلوقات را حفظ مىكند و بزرگترین توطئهها را خنثى كرده، مسیر تاریخ را عوض مىكند. «واللّه خیر الماكرین»
8 - هر جا لازم باشد، خداوند اولیاى خود را از توطئهها آگاه مىكند. نقشهاى را كه مىخواستند كسى نفهمد، همهى دنیا فهمیدند. «واللّه خیر الماكرین»