ترجمه
(به یاد آورید) زمانى كه شما در جانب پایین بودید و دشمنان در جانب بالا (بر شما برترى داشتند) و كاروان (تجارى ابوسفیان) از شما پایینتر بود و اگر قرار قبلى (براى جنگ هم) مىگذاشتید، به توافق نمىرسیدید. (زیرا هم بالادست شما دشمن بود، هم پایین شما و شما بین دو صف مخالف بودید و هرگز تن به چنین جنگى نمىدادید.) ولى (خداوند شما را در برابر عمل انجام شده قرار داد) تا كارى را كه خدا مىخواست، تحقّق بخشد، تا هركس (به گمراهى) هلاك مىشود، از روى حجّت و آگاهى هلاك شود و هر كس (به هدایت) حیات یافت، از روى دلیل، حیات یابد و همانا خداوند شنوا و داناست.
نکته ها
كلمهى «عُدوَة» از «عَدو»، به معناى تجاوز كردن است، به حاشیه و اطراف اشیا كه از حدّ وسط گذشته نیز گفته مىشود. در این آیه، مراد از «عُدوة»، جانب واطراف است. كلمهى «دنیا» از «دُنُوّ»، به معناى پایین و نزدیكتر، و «قُصوى» و «اَقصى»، به معناى دورتر است.
در جنگ بدر، كفّار نه تنها از نظر سلاح و تعداد نفرات و آمادگى روحى و جسمى برترى داشتند، بلكه از نظر منطقهى استقرار نیرو نیز برتر بودند و مىتوانستند از كنار دریاى احمر، راهى براى فرار پیدا كنند، ولى خداوند مسلمانان را كه تنها به قصد مصادرهى اموال كفّار آمده بودند، با آنان روبرو ساخت و چارهاى جز درگیرى نبود و تنها لطف خدا مسلمانان را به پیروزى رساند.
سیماى جنگ بدر
ترسیمى از جنگ بدر، در آیات ابتداى سوره تا كنون، امدادهاى الهى را بهتر نشان مىدهد:
1- در جنگ بدر شما به فكر مصادرهى اموال بودید و آمادگى جنگى نداشتید. «تُوَدّون أن غیر ذات الشوكة تكون لكم» «آیه 7»
2- جنگ كه پیش آمد، بعضى ناراحت بودید. «فریقاً من المؤمنین لكارهون» «آیه 5»
3- برخى از مرگ مىترسیدید. «كانّما یساقون الى الموت» «آیه 6»
4- پریشان بودید و استغاثه مىكردید. «تستغیثون ربّكم» «آیه 9»
5 - براى تطهیر از ناپاكىها و سفتشدن زمین ریگزار، باران فرستادیم. «آیه 11»
6- اطاعت كامل از فرماندهى نداشتید. «قالوا سمعنا و هم لایسمعون» «آیه 21»
7- برخى از شما قبلاً خیانت كرده بودند. (مانند ابولبابه) «آیه 27»
8 - رهبرتان در معرض تهدیدها و توطئهها بود. «یمكر بك» «آیه 30»
9- اگر كار به اختیار شما مىبود، با این همه مشكلات، به توافق نمىرسیدید. «لاختلفتم»
و نمونههاى دیگر كه همه نشان مىدهد پیشآمد جنگ بدر، یك طرح الهى براى نمایش قدرت مسلمانان و ضربهزدن به روحیّهى كفّار و مشركان بوده است.
به همین دلیل در آیهى قبل، روز جنگ بدر، «روز فرقان» نامیده شد، زیرا آنقدر امدادهاى غیبى نازل شد كه حقّ و حقیقت براى همه روشن شد و با این وصف، هركس بىتوجّهى كرد، از روى عناد و لجاجت بود. «لیهلك مَن هلك عن بیّنة»
پيام ها
1- یادآورى حوادث گذشته و امدادهاى الهى و تحلیل و بررسى آنها لازم است. «اذ انتم...»
2- آنجا كه خداوند بخواهد، همهى عوامل ضعف را بر طرف مىكند. «لیقضى اللّه امراً كان مفعولا»
3- پیروزى مسلمانان در جنگ بدر، حجّتى روشن بر علیه شرك و دلیلى واضح بر حقّانیّت توحید و اسلام است. «لیقضى اللّه... لیهلك من هلك عن بیّنة ویحیى...»
4- هدایت و ایمان آگاهانه ارزشمند است، همان گونه كه هلاكت و گمراهى آگاهانه بسیار زشت است. «لیهلك... عن بیّنة ویحیى... عن بیّنة»
5 - اسلام بر برهان و دلیلهاى روشن استوار است و چنین مكتبى مایهى حیات است. «و یحیى من حىّ عن بیّنة»
6- خداوند از پیش پیروزى مسلمانان را رقمزده بود، لذا صحنهها و تصمیمها دگرگون شد، «لیقضى اللّه امراً كان مفعولا» از همینجا مىتوان او را شناخت كه به همه چیز شنوا و آگاه است. «انّ اللّه لسمیع علیم»