ترجمه
(اى پیامبر! به یادآور) زمانى كه خداوند، عدد آنان (دشمنان) را در خوابت، به تو اندك نشان داد و اگر (خداوند) آنان را (در دید تو) زیاد نشان مىداد، حتماً سست شده و قطعاً در كار جنگ نزاع كرده بودید، ولى او (شما را از این سستى و نزاع) سالم نگاه داشت، همانا خداوند به آنچه در سینه‌هاست آگاه است.
نکته ها
این آیه در پى بیان الطاف و امدادهاى الهى نسبت به مسلمانان، از كم جلوه دادن كفّار در چشم آنان سخن مىگوید كه در چند مرحله انجام گرفت: یكى آنكه پیامبر صلى الله علیه وآله آنان را در خواب، اندك دید و نقل خواب براى مسلمانان، روحیّهى آنان را بالا برد. دیگر آنكه مسلمانان را در دید كفّار كم جلوه داد، تا آنان لشكر تازه نفس براى امداد، از مكّه درخواست نكنند (كه در آیهى بعد مطرح مىشود).
همچنین «عاتكه»، عمّهى پیامبر سه روز قبل از جنگ بدر، در مكّه خواب دید كه كسى فریاد مىزند: اى مردم مكّه! بهسوى قتلگاه خود بشتابید! سپس منادى بالاى كوه ابوقبیس، قطعه سنگى را تكان مىدهد، سنگ متلاشى شده، هر قستمى به یكى از خانهها مىافتد و از مكّه، خون جارى مىشود. این خواب دهان به دهان نقل مىشود و كفّار را به وحشت مىافكند. اینها طرح خدا براى پیروزى مسلمین در جنگ بدر است. [533]
پیامبر اكرم صلى الله علیه وآله فرمودند: خواب بر سه قسم است: یا بشارتى از سوى خداوند است، یا غم و اندوهى از طرف شیطان است ویا مشكلات روزمرّهى انسان مىباشد كه در خواب آن را مىبیند. [534] خواب انبیا و اولیاى الهى از قبیل قسم اوّل است، لذا حجّیت دارد. در حدیثى دیگر آن حضرت فرمودند: رؤیاى افراد صالح، بشارتى از جانب خداوند است و جزیى از اجزاى نبوّت است. [535]
البتّه خواب اولیاى الهى، گاهى نیازمند تعبیر است، مانند خواب حضرت یوسف علیه السلام در مورد سجده كردن خورشید و ماه و ستارگان بر او، و گاهى بیان حكم و واقعه است و نیازى به تعبیر ندارد، مانند خواب حضرت ابراهیم علیه السلام در مورد ذبح فرزندش اسماعیل و یا رؤیاى پیامبر در این آیه.
گرچه خواب انبیا، پرتوى از وحى است ودر قرآن، بارها از رؤیاهاى صادقهى حضرت ابراهیم علیه السلام و پیامبر اكرم صلى الله علیه وآله سخن به میان آمده است، امّا اینكه پیامبر صلى الله علیه وآله، جمعیّت زیاد را در خواب اندك مىبیند، نشاندهندهى دیدن باطن كفّار است كه چیزى به جز ضعف و ناتوانى نیست. چنانكه در جاى دیگر مىفرماید: «تحسبهم جمیعاً و قلوبهم شتّى» [536] گمان مىكنى كه آنها با هم متّحدند، امّا دل آنها از یكدیگر فاصله دارد و متفرّقند.
533) تفسیر نمونه
534) بحار، ج14، ص441
535) بحار، ج61، ص177
536) حشر، 14
پيام ها
1- خواب، یكى از راههاى ارتباط، استمداد و روحیه گرفتن و امداد الهى است. «اذ یریكهم اللّه فى منامك»
2- دنیاى شگفتانگیز خواب و رؤیا، زبان و رمز خاصّى دارد. در فرهنگ تعبیر و تأویل خواب، ضعف و شكست دشمن، به صورت كمى نفرات جلوه مىكند، هر چند تعدادشان زیاد باشد. «فى منامك قلیلاً»
3- پخش اطلاعات و آمار و بیان نقاط قوّت دشمن و آنچه سبب اختلاف و ضعف روحیّهى مسلمانانى شود، به خصوص هنگام جنگ ودر جبهه، ممنوع است. «و لو أراكهم كثیراً لفشلتم...» (روحیّهى رزمندگان، در پیروزى و شكست تأثیر به سزایى دارد.)
4- خداوند، در بحرانىترین شرایط، مؤمنان را حفظ مىكند. «ولكنّ اللّه سلّم»
گر نگهدار من آنست كه من مىدانم
شیشه را در بغل سنگ نگه مىدارد