ترجمه
به این شهر (مكّه) سوگند.
در حالى كه تو در این شهر ساكن هستى.
به پدر، و فرزندى كه پدیدآورد، سوگند.
همانا ما انسان را در رنج و زحمت آفریدیم.
آیا مىپندارد كه هرگز احدى بر او قدرت ندارد؟
مىگوید: مال فراوانى تباه كردم
آیا گمان مىكند احدى او را ندیده است؟
نکته ها
در قرآن سه بار جمله «لا اُقسم» به كار رفته است و اهل تفسیر آن را دو گونه معنا كردهاند. گروهى حرف لا را زائد دانسته و آن را (قسم مىخورم) معنا كردهاند و گروهى آن را (سوگند نمىخورم) ترجمه كردهاند، به این معنا كه مسئله به قدرى روشن است كه نیازى به سوگند خوردن نیست.
منظور از «بلد»، مكّه است كه قبل از اسلام هم مورد احترام بوده است. مكّه حَرَم اَمن الهى و اولین خانهاى است كه براى انسان قرار داده شد.
جمله «و انت حلّ» چند گونه تفسیر شده است كه یك معنى را در ترجمه آوردیم و معناى دوم آن است كه مردم مكّه اهانت تو را در آن حلال مىدانند، پس به شهرى كه اهانت تو را حلال مىشمرند سوگند نمىخورم.(53) و معناى سوم آن است كه دست تو در مورد این شهر باز است و در فتح مكّه هر تصمیمى كه درباره مخالفان بخواهى مىتوانى بگیرى.
«كَبَد» به معناى سختى و «لَبَد» به معناى پشم متراكم است. البتّه بعضى كبد را به معناى راست قامت و معتدل گرفتهاند.(54)
اینكه انسان در دل رنج و سختى آفریده شده، یعنى كامیابىهاى دنیوى آمیخته با رنج و زحمت است. «لقد خلقنا الانسان فى كبد» حضرت على علیه السلام مىفرماید: دنیا خانهاى است كه با سختىها عجین شده است. «دار بالبلاء محفوفة»(55)
گرچه بعضى مفسران به مناسبت عبارت «هذا البلد» كه مكّه است، مراد از «والد و ما ولد» را حضرت ابراهیم و فرزندش حضرت اسماعیل دانستهاند، ولى همان گونه كه در تفسیر مجمع البیان آمده است، مراد از آن، حضرت آدم و اولیاء از نسل او است.
در حدیث آمده است كه گوینده این كلام «اهلكت مالاً لبداً» عمرو بن عبدود در جنگ خندق بوده كه گفت: سرمایه زیادى را در مبارزه با اسلام تباه كردم ولى موفق نشدم.(56)
53) این معنا در حدیثى در كتاب بحار، ج24، ص284 آمده است.
54) لسان العرب (به نقل از تفسیر راهنما).
55) نهجالبلاغه، خطبه 226.
56) تفسیر نور الثقلین.
پيام ها
1- سرزمینها مىتوانند داراى قداست باشند و شهر مكّه نیز از قدیم مورد احترام و سوگند بوده است. «لا اقسم بهذا البلد»
2- تكرار گاهى نشانه عظمت و عنایت است. «هذا البلد....هذا البلد»
3- ارزش زمینها به ارزش ساكنان آنهاست. «و انت حِلّ بهذا البلد» (سوگند به مكّه به خاطر حضور پیامبر)
4- در مقام فرزندى، دختر یا پسر تفاوتى ندارد. «و ما ولد»
5 - زندگى بشر در متن مشقتها و سختىها قرار دارد. «فى كبد»
6- هر مالى كه در مسیر حق صرف نشود مایه حسرت است. «اهلكت مالاً لبدا»
7- انسان تحت سیطره قدرت و علم الهى است. «ایحسب ان لن یقدر علیه احد... ایحسب ان لم یره احد»
8 - نتیجه هر محاسبهاى كه جاى خدا در آن خالى باشد، پوچى و زیانكارى است. «ایحسب... ایحسب»
9- خود بزرگ بینى در برابر خدا چه معنایى دارد؟ «ایحسب ان لن یقدر علیه احد»
10- كسانى كه در انفاق به راه درست نروند یا مصرف آنها نابجا باشد یا نیّتشان خالص نباشد و همراه با ریا و خودنمایى و دروغ باشد، در آینده شرمنده و پشیمان خواهند شد. «اهلكت مالا لُبداً»
توضيحات
سیماى سوره بلد
سوره بلد، بیست آیه دارد و در مكّه نازل شده است.
نام سوره برگرفته از آیه اول است و مراد از «بلد»، شهر مكّه است كه مورد سوگند خداوند قرار گرفته است.
سوره با سوگند آغاز شده و با اشاره به نظام توالد و تناسل انسان، زندگى این دنیا را همراه با تلاش و زحمت معرّفى مىكند.
آنگاه انسانهاى غافل و مغرور را مورد سرزنش قرار داده و به نعمتهاى با ارزشى كه خداوند به انسان عطا كرده اشاره نموده و راه سپاس از این نعمتها را رسیدگى به محرومان و خدمت به یتیمان بیان مىدارد.
البتّه در برابر این نعمتها، انسانها دو گروه مىشوند، گروهى سپاسگزار كه عاقبتى میمون و مبارك دارند و گروهى كفران پیشه كه پایانى شوم و سخت در انتظار آنهاست.