ترجمه
بخوان به نام پروردگارت كه (هستى را) آفرید.
(او كه) انسان را از خون بسته آفرید.
بخوان كه پروردگار تو از همه گرامىتر است.
او كه با قلم آموخت.
آنچه را انسان نمىدانست به او آموخت.
نکته ها
پیامبرصلى الله علیه وآله فرمود: اولین بار كه جبرئیل بر من ظاهر شد، فرمود: بخوان، گفتم: نمىتوانم، بعد از سه بار مرا فشار داد، دیدم مىتوانم بخوانم.(16)
در تفسیر نوین مىخوانیم: آنجا كه به مسئله آفرینش انسان نظر دارد، خداوند، خود را كریم خوانده: «ما غرّك بربّك الكریم الّذى خلقك»(17) ولى آنجا كه موضوع خواندن و یادگیرى و قلم مطرح است، خود را اكرم خوانده است. «اقرأ و ربّك الاكرم الّذى علّم بالقلم»
از افتخارات اسلام این است كه كارش را با قرائت و علم و قلم شروع كرد و اولین فرمان خداوند به پیامبرش فرمان فرهنگى بود. خواندن لوحى كه براى اولین بار در برابر پیامبر باز شد، منظم و مكتوب بود.
در فرمان اقرء این نكته نهفته است كه آنچه بر تو نازل خواهد شد، خواندنى است، نه فقط دانستنى.
براى كلمه «علق» چند معنا شده است:
الف) چسبنده و مراد آن است كه حضرت آدم از گل چسبنده آفریده شد و یا نطفه مرد شبیه زالو به نطفه زن مىچسبد.
ب) به معناى خون غلیظ و بسته باشد كه معمولاً این معنا مطرح است.
آنكه از خون بسته انسان مىسازد، بر شخص درس ناخوانده فرمان اقرء مىدهد.
آغاز تحصیل علم باید با نام خدا باشد. «اقرء باسم ربّك» فارغ التحصیلان نیز باید در راه او باشند. «فاذا فرغت فانصب و الى ربّك فارغب»
16) تفسیر نمونه.
17) انفطار، 6 - 7.
پيام ها
1- قرائت قرآن باید با نام خداوند آغاز شود. «اقرء باسم ربّك»
2- اولین فرمان اسلام، فرمان فرهنگى است. «اقرء»
3- خواندن باید جهت الهى داشته باشد. «اقرء باسم ربّك»
4- خواندن قرآن وسیله رشد است. «اقرء و ربّك»
5 - پرورش الهى هم مادّى است، «ربك الّذى خلق - خلق الانسان من علق» هم معنوى. «ربّك الاكرم - الّذى علّم بالقلم»
6- پروردگار، همان آفریننده است. (بنابراین سخن مشركان كه خالق بودن خدا را پذیرفته بودند ولى بتها را ربّ مىدانستند باطل است.) «ربّك الّذى خلق»
7- بیان آفرینش انسان از خون بسته شده، هم یك پیشگوئى علمى است و هم راهى براى تربیت انسان كه بداند مبدء او از چیست و گرفتار غرور نشود. «خلق الانسان من علق»
8 - آفرینش همه هستى در یكسو «الّذى خلق» و آفرینش انسان در یك سوى دیگر. «خلق الانسان من علق»
9- معلم اصلى انسان خداست. «علّم الانسان ما لم یعلم»
10- قلم، بهترین وسیله انتقال دانش است. «علّم بالقلم»
11- وحى الهى سرچشمه علوم بشرى است. «علّم الانسان ما لم یعلم»
12- خالقیّت، ربوبیّت، كریم بودن و معلم بودن خداوند، مستلزم قرائت كتاب اوست. «اقرء باسم ربّك... خلق... الاكرم... علّم...»
13- خداوند كارهاى خود را از طریق اسباب انجام مىدهد. «علّم بالقلم»
14- رهائى از جهل با استفاده از قلم، جلوهاى از كرم و ربوبیّت اوست و نویسندگى هنر مطلوب و مورد ترغیب اسلام است. «علّم بالقلم»
15- خداوند هم جسم انسان را رشد مىدهد و هم روح او را. (كلمه «ربّك» میان دو كلمه «خَلَق» و «اِقرء» آمده است.) «اقرء باسم ربّك الّذى خلق»
توضيحات
سیماى سوره عَلق
این سوره نوزده آیه دارد و در مكّه نازل شده است.
نام سوره برگرفته از آیه دوم است كه اشاره به خلقت انسان از علق (خون بسته) دارد.
این سوره، اولین سورهاى است كه بر پیامبر نازل شده و سیاق آیاتش چنان به هم ارتباط دارد كه مىتوان گفت تمام سوره یكباره نازل شده است.(15)
این سوره نظیر سورههاى سجده، فصلت، نجم داراى سجده واجب است كه به عقیده شیعه در نماز نباید خوانده شود و خواندن آنها در حال حیض یا جنابت ممنوع است.
15) تفسیر المیزان.