ترجمه
همانا تعداد ماهها نزد خداوند، در كتابِ (آفرینش) خدا و از روزى كه آسمانها و زمین را آفرید، دوازده ماه است، كه چهارماه از آن (جنگ) حرام است، این آیین ثابت و پابرجاست. پس در این ماهها، با جنگ و خونریزى بر خود ستم نكنید و جملگى با همهى مشركان بجنگید، آن گونه كه آنان همگى با شما مىجنگند و بدانید كه خداوند باپرواپیشهگان است.
نکته ها
سال، دوازده ماه دارد و كلمهى «شَهر» (ماه) نیز دوازده بار در قرآن آمده است. [66]
عدد دوازده كه بارها در قرآن آمده است، عدد مباركى است، تعداد رهبران بنىاسرائیل و چشمههاى آب زلال كه با معجزهى موسىعلیه السلام جوشید، عدد امامان اهل بیت و... دوازده است.
چهار ماهى كه جنگ در آن حرام است عبارتند از: ذى القعده، ذى الحجّه، محرّم و رجب. سه ماه اوّل پى در پى است. [67]
نظام حركت ماه به دور زمین و چرخشى كه به ارادهى الهى در منظومهى شمسى در طول سال است، از آغاز خلقت بر این كرات حاكم بوده است.
احترام ماههاى حرام تا وقتى است كه دشمن از آن سوء استفاده نكند و در این ماهها حمله و هجوم نیاورد والاّ اگر دشمن حمله كرد، دفاع لازم است. طبق آیهى 194 سوره بقره: «والحُرمات قصاص، فمَن اعتَدى علیكم فاعتَدوا علیه بمثلما اعتدى علیكم»، همهى چیزهاى مورد احترام، قابل قصاص است. هر كس از قانون عدم تعرّض، سوء استفاده كرد و بر شما تجاوز كرد، شما هم به همان گونه عمل كنید.
تعبیر ثابت و پا بر جا بودن این آیین، شاید اشاره به این باشد كه احترام چهارماه در همهى ادیان آسمانى ثابت بوده است. (طبق روایات)
در برخى روایات از امام باقرعلیه السلام، دوازده امامِ پس از پیامبر اسلام، به عنوان تأویل این آیه شمرده شده است. [68]
66) اعجاز عددى قرآن.
67) كافى، ج4، ص 240.
68) تفسیر كنزالدقائق.
پيام ها
1- بهترین تقویمِ تاریخ و زمانبندى، آن است كه ثابت، طبیعى و همگانى باشد. ماههاى قمرى این سه ویژگى را دارند. «عدّة الشهور...»
2- وجود ماههاى دوازدهگانه، به تدریج شكل نگرفته است، بلكه از آغاز پیدایش زمین و آسمان بوده است. «اثنا عشر شهراً... یوم خَلق»
3- رزمندگان و خانوادههایشان، نیاز به عیادت، آموزش، استراحت و رسیدگى به خانه و زندگى دارند. بنابراین یك سوّم سال، اجباراً باید جنگ خاموش شود تا فرصتى براى اینها باشد. «منها اربعة حرم» حتّى در جنگ هم باید اصولى رعایت شود و به ناآگاهان، اغفال شدگان، زنان، سالمندان و كودكان، تعرّض نشود و بدون توجیه و تذكّر قبلى، حمله نشود.
4- همه زمانها یكسان نیستند. در زمان هم قداست و حرمت مطرح است. «منهااربعة حرم»
5 - اسلام، هم مكان أمن دارد، (مكّه) هم زمانِ امن (ماههاى حرام). جالب آنكه محور سه ماه (ذیقعده، ذیحجّه ومحرّم) از این چهار ماه حرام، ماه حجّ (ذیحجّه) است.
6- زیان بىتوجّهى به ماههاى حرام، به خود انسانها باز مىگردد «فلا تظلموا فیهنّ انفسكم»
7- در اسلام اصل بر جنگ نیست، بلكه بر فكر، برهان، حكمت، موعظه و زندگى مسالمت آمیز است؛ امّا اگر دشمنان به تجاوز دست زدند، مسلمانان حق دفاع دارند، حتّى در ماههاى حرام. «قاتلوا المشركین»
8 - اجازه ندهید دشمن از مقدّساتِ دینى و احكام فقهى شما سوء استفاده كند. «قاتلوا المشركین كافه» اگر دشمن در ماههاى حرام حمله كرد، مقدّسمآب نشوید، بلكه مقابله كنید.
9- حمله به دشمن، باید همانند ابعاد حملات دشمن باشد. «كمایقاتلونكم»
10- پیروزى در سایهى تقواست. «ان اللَّه مع المتقین»