ترجمه
و خداوند بعضى از شما را بر بعضى دیگر در روزى برترى داده است، پس كسانى كه برترى داده شده‌اند، رزق خود را بر زیردستان خود ردّ نمىكنند تا آنكه همه با هم برابر شوند. پس آیا نعمت خدا را انكار مىكنند؟
نکته ها
بعضى از رفتارها در موارد مختلف آثار گوناگونى دارد؛ مثلاً ترحّم نسبت به دیگران كارى پسندیده است، ولى گاهى به قول شاعر: ترحّم بر پلنگ تیز دندان، ستمكارى بود بر گوسفندان. و یا آموزش كار پسندیدهاى است، لیكن آموزش دادن به بعضى مثل دادنِ تیغ به دست زنگى مست است. لیكن رفتار عادلانه همه جا ونسبت به همه یك ارزش است ورعایت عدالت هیچگاه ناپسند نمىشود. لیكن معناى عدالت، آن نیست كه خداوند همه مردم را در یك درجه از استعداد و شرایط قرار دهد، زیرا اگر همه مردم در برخوردارى از نعمتها مساوى باشند، استخدام و تعاون و همكارى كه براى زندگى اجتماعى یك ضرورت است از بین مىرود. قرآن در آیه 32 سوره زخرف مىفرماید: «و رفعنا بعضهم فوق بعض درجات لیتّخذ بعضهم بعضاً سخریّاً» یعنى ما بعضى انسانها را بر بعضى دیگر برترى دادیم تا بدین وسیله، استخدام پیش آید. («سُخریاً» به معناى تسخیر و استخدام و «سِخریاً» به معناى استهزا است)
تفاوت مردم در رزق، یكى از برنامههاى حكیمانه الهى است، زیرا اگر همه مردم یكسان و یكنواخت بهره مىبردند، كمالات معنوى آنان ظاهر نمىشد. مثلاً سخاوت، صبر، ایثار، حمایت، شفقت، تواضع و امثال آن، زمانى معنى پیدا مىكند كه تفاوتهایى در میان انسانها باشد.
ممكن است معناى آیه این باشد كه خداوند از بخل مردم انتقاد مىكند كه چرا افراد كامیاب، زیردستان خود را در امكانات خود شریك نمىسازند و ممكن است معناى آیه چنین باشد كه امكان انتقال بعضى نعمتها به دیگران نیست، مثلاً چگونه مىتوان زیبایى چهره یا صوت یا عقل یا نبوغ یا محبوبیّت یا نفوذ كلام را به دیگران منتقل كرد. این تفاوتها رمز تكامل و یكى از نعمتهاى الهى است. چرا آن را انكار مىكنید؟
گاهى كامیابىها در اثر ظلم، حقكشى واستثمار به دست مىآید كه اسلام اینگونه درآمدها را حرام شمرده است، لیكن گاهى توسعه رزق صددرصد خدادادى و از طریق حلال وبصورت طبیعى است. مثل دو نفر كه مشغول ماهیگیرى مىشوند، یكى صدها ماهى در تورى كه او افكنده مىرود، ولى دیگرى چند ماهى به تور مىاندازد. در اینجا غنى و فقر، الهى است كه براى آزمایش غنى و فقیر و بروز استعدادهاى آنهاست و هیچ جنبهى منفى ندارد. این آیه نظر به اینگونه موارد دارد. «واللَّه فضّل بعضكم على بعض فىالرزق»
ابوذر از پیامبراكرمصلى الله علیه وآله نقل مىكند كه حضرت فرمودند، نسبت به بردگان خود مساوات داشته باشید، آنان برادر شما هستند، از لباسى كه خود مىپوشید به آنان بپوشانید و از غذایى كه خود مىخورید به آنان بخورانید. «انّما هم اخوانكم فاكسوهم مما تكسون و اطعموهم مما تطعمون»(30)
در روایات مىخوانیم: افرادى جز با غنا وافرادى جز با فقر و تهیدستى، اصلاح نمىشوند، بنابراین به خواست خداوند حكیم راضى باشید. «واللَّه فضّل بعضكم على بعض فىالرزق»
30) تفسیر كنزالدقائق.
پيام ها
1- رزق انسان، همیشه با زرنگى نیست. «واللَّه فضّل بعضكم» چنانكه در جاى دیگر آمده: «نحن قسمنا بینهم معیشتهم»(31)
2- انسان حاضر نیست با تقسیم امكانات زیردست خودش را شریك خود قرار دهد. پس چگونه سنگ و چوب را شریك خداوند قرار مىدهد؟ «فما الّذین فضّلوا... فهم فیه سواء»
3- بىتفاوتى وترك كمك به دیگران، كفران نعمت است. «أفبنعمة اللَّه یجحدون»
31) زخرف، 32.