ترجمه
و از آنچه به آن علم ندارى پیروى مكن، چون گوش و چشم و دل، همه‏ى اینها مورد بازخواست قرار خواهد گرفت.

نکته ها
ذكر چشم و گوش و دل در آیه، شاید از باب نمونه باشد، زیرا در قیامت علاوه بر خود انسان، از دست و پا و اعضاى دیگر هم سؤال مى‏شود(100) و آنها به سخن آمده، اعتراف مى‏كنند.(101) و ممكن است براى این باشد كه انگیزه‏ى پیروى از دیگران از طریق دیدن یا شنیدن و یا اندیشه و درك است.
در طول تاریخ، بسیارى از فتنه‏ها و نزاع‏ها، از قضاوت‏هاى عجولانه یا حرف‏هاى بى‏مدرك ونظریه‏هاى بدون تحقیق و علم، بروز كرده است. عمل به این آیه، فرد و جامعه را در برابر بسیارى از فریب‏ها و خطاها بیمه مى‏كند. چرا كه خوش‏بینى بیجا، زودباورى وشایعه‏پذیرى، جامعه را دستخوش ذلّت وتسلیم دشمن مى‏كند.
تقلید كوركورانه، پیروى از عادات وخیالات، تبعیّت از نیاكان، باور كردن پیشگویى‏ها، خواب‏ها، حدس‏ها و گمان‏ها، قضاوت بدون علم، گواهى دادن بدون علم، موضعگیرى، ستایش یا انتقاد بدون علم، تفسیر و تحلیل و نوشتن و فتوا دادن بدون علم، نقل شنیده‏هاى بى‏اساس و شایعات، نسبت دادن چیزى به خدا و دین بدون علم، تصمیم در شرایط هیجانى و بحرانى وبدون دلیل وبرهان، تكیه به سوگندها و اشك‏هاى دروغین دیگران، همه‏ى اینها مصداق «لاتَقف ما لیس لك به علم» بوده و ممنوع است.
به مقتضاى روایات متواتر و معتبر، پیروى از اصول قطعى شرعى (مانند فتواى مجتهد، یا علمى كه به اطمینان‏هاى نزدیك به یقین اطلاق مى‏شود) پیروى از علم است. همچنان كه مردم از نسخه‏ى پزشك متخصّص و دلسوز، علم پیدا مى‏كنند، از فتواى مجتهد جامع‏الشرایط و متّقى نیز علم به حكم خدا پیدا مى‏كنند. بنابراین این مرحله از علم كافى است، هر چند علم درجاتى دارد و مراحل عمیق‏تر آن مانند: علم الیقین، حقّ الیقین و عین‏الیقین مى‏باشد.
امامان معصوم‏علیهم السلام، اصحاب خود را از شنیدن و گفتن هر سخنى باز مى‏داشتند و به آنان توصیه مى‏كردند كه دربانِ دل و گوش خود باشید. ودر این امر، به این آیه «لاتقف ما لیس لك به علم» استناد مى‏كردند.
چنانكه امام صادق‏علیه السلام براى متنبّه كردن شخصى كه هنگام رفتن به دستشویى، توقّف خود را در آنجا طول مى‏داد تا صداى ساز وآواز همسایه را بشنود، این آیه را تلاوت كرد وفرمود: گوش از شنیده‏ها، چشم از دیده‏ها ودل از خاطرات مؤاخذه مى‏شود. امام سجادعلیه السلام نیز فرمود: انسان حقّ ندارد هرچه مى‏خواهد بگوید.(102)

پيام ها
1- زندگى باید براساس علم واطلاعات صحیح ومنطق وبصیرت باشد. «لاتقف ما لیس لك به علم»
2- بازار شایعات را داغ نكنیم و با نقل شنیده‏هاى بى‏اساس، آبرو و حقوق افراد را از بین نبریم. «لا تقف ...»
3- قرآن بساط ساحران، كاهنان و پیش‏گویان را كه مردم ساده‏لوح را دور خود جمع مى‏كنند، بر هم مى‏زند. «لاتقف ما لیس لك به علم»
4- راه شناخت، تنها حس نیست، دل نیز یكى از راههاى شناخت است. «السمع و البصر و الفؤاد»
5 - در قیامت، از باطن و نیّات هم بازخواست مى‏شود. «الفؤاد»
6- ایمان به قیامت وحسابرسى خداوند، عامل پیدایش تقواست. «كلّ اولئك كان مسئولا»
7- بهره‏بردارى صحیح نكردن از جسم و امكانات، مؤاخذه خواهد داشت. «كلّ اولئك كان مسئولا»