ترجمه
و (به یادآور) آنگاه كه به تو گفتیم: همانا پروردگارت بر مردم احاطه دارد و آن رؤیایى را كه نشانت دادیم و آن درخت نفرین شده در قرآن را، جز براى آزمایش مردم قرار ندادیم. و ما مردم را بیم مى‏دهیم، ولى (هشدار ما) جز طغیان و سركشى بزرگ، چیزى بر آنان نمى‏افزاید.

نکته ها
در آیه‏ى قبل سخن از كشتن ناقه‏ى صالح بود و در این آیه، سخن از شجره‏ى ملعونه كه قاتل اهل‏بیت پیامبرعلیهم السلام بودند.
در روایات مى‏خوانیم كه اهل‏بیت فرمودند: ما كمتر از ناقه‏ى صالح نیستیم، جسارت به ما هلاكت را به دنبال دارد.(130)
در قرآن، چند رؤیا براى پیامبر اسلام بیان شده است: یك رؤیا در آستانه‏ى جنگ بدر، كه خداوند دشمنان را به چشم پیامبر اندك نشان داد، تا مسلمانان سست نشوند.(131) دیگرى رؤیاى ورود فاتحانه به مسجدالحرام.(132) و یكى هم خوابى كه در این آیه مطرح است. دو خواب قبلى پس از هجرت و در مدینه بوده، اما این خواب در مكّه بوده است. البتّه برخى رؤیا را مربوط به معراج دانسته‏اند، در حالى كه معراج در بیدارى بود و رؤیا ظهور در خواب دیدن دارد.
آن خواب و شجره‏ى ملعونه یكى است، چون نتیجه‏ى واحدى دارد و آن فتنه‏بودن براى مردم است. خداوند این شجره‏ى ملعونه و اعمالشان را در خواب به پیامبرصلى الله علیه وآله نشان داد و فرمود كه این سبب فتنه‏ى امت توست و با جمله‏ى «اِنّ ربّك احاط بالناس»، آن حضرت را دلدارى داد.
«شَجرة»، هم به معناى درخت است، هم هر اصلى كه شاخه‏ها و فروعى داشته باشد. لذا به قبیله هم شجره گفته مى‏شود. پیامبر نیز فرمود: من و على از یك شجره‏ایم «أنا و علىٌّ من شجرة واحدة».(133) به سلسله‏ى نسب و نژاد نیز «شجره‏نامه» گفته مى‏شود. پس شجره‏ى ملعونه، قومى ریشه دارند كه ملعونند.
در آخر این آیه آمده است كه هشدارهاى الهى نسبت به شجره‏ى ملعونه، نتیجه‏اى جز افزایش طغیان بزرگ اینان ندارد. و «طغیان كبیر» تنها یكبار و در همین آیه به كار رفته است. پس باید در قرآن از یك شجره ملعونه واز قوم و قبیله‏اى سراغ گرفت كه به ظاهر مسلمان، ولى در باطن داراى نفاق وسبب فتنه‏ى مردم‏اند.
در قرآن، امور متعدّدى لعنت شده است، مثل: ابلیس، یهود، منافقان، مشركان، علمایى كه حقّ را كتمان كردند، آزاردهندگان پیامبر، امّا تنها منافقانند كه همراه مسلمانان وموجب فتنه آنانند، زیرا ابلیس و اهل‏كتاب ومشركین، چهره‏اى روشن دارند، ولى منافقان به ظاهر مسلمان، پیوسته عامل فتنه بوده‏اند.(134)
بعضى پنداشته‏اند شجره‏ى ملعونه، همان «درخت زقّوم» است كه وسیله‏ى عذاب الهى است، ولى چیزهاى دیگرى هم وسیله‏ى عذاب الهى بوده است كه این نشانه‏ى لعنت شدن آن وسیله نیست، مثل رود نیل كه فرعون را غرق كرد، یا فرشتگان كه بر اقوامى عذاب نازل كردند، یا مؤمنان كه در جنگ‏ها بازوى خدا در عذاب و نابودى كفّار بودند. «قاتلوهم یعذّبهم اللّه بایدیكم»(135)
علامه‏ى طباطبایى‏قدس سره در بحث روایى سوره‏ى قدر، از برجستگان اهل‏سنّت مثل خطیب بغدادى، ترمذى، ابن‏جریر، طبرانى، بیهقى، ابن‏مردویه و از علماى شیعه مثل كلینى صاحب كتاب كافى نقل مى‏كند كه پیامبراكرم در خواب، بالا رفتن بوزینگان را از منبر خود دید و بسیار غمگین شد. جبرئیل نازل شد. حضرت خواب خود را بر او بیان كرد. جبرئیل به آسمان رفت و چون برگشت، این آیات را با خود آورد: «أفرأیت اِن مَتعّناهم سنین . ثمّ جائهم ما كانوا یوعدون . ما أغنى عنهم ماكانوا یمتعّون»(136) آیا نمى‏بینى كه اگر ما سالیانى آنان را بهره‏مند سازیم، سپس عذابى كه به آنان وعده داده شده، سراغشان آید، بهره‏گیرى‏هاى دنیوى برایشان سودى نخواهد بخشید. این رؤیا، همچنین سبب نزول سوره‏ى قدر شد، تا به پیامبر تسلى بدهد كه اگر بنى‏امیه هزار ماه حكومت مى‏كنند، در عوض ما به تو شب قدر دادیم كه بهتر از هزار ماه است.
مسأله خواب دیدن بوزینه‏هایى كه حكومت را به دست گرفتند و بر منبر پیامبر بالا مى‏رفتند، از امام باقر و امام صادق‏علیهما السلام نیز روایت شده است.(137) و مفسّران شیعه و سنّى مراد از شجره‏ى ملعونه را «بنى‏امیّه» مى‏دانند. امام سجادعلیه السلام فرمود: جبرئیل بوزینه‏ها را بر بنى‏امیّه تطبیق داد. پیامبر اكرم‏صلى الله علیه وآله پرسید: آیا این حادثه در زمان من رخ مى‏دهد؟ پاسخ داد: نه، حدود چهل سال بعد از هجرت تو رخ مى‏دهد.(138)
در میان بنى‏امیه هم، آن كس كه بیش از همه طغیان كرد و حادثه‏ى كربلا را به‏وجود آورد، «یزید» بود و این فاجعه، بزرگ‏ترین طغیان در تاریخ بود.

پيام ها
1- خداوند، گاهى از طریق خواب، بعضى حقایق را به پیامبر و دیگران الهام مى‏كند. «اَریناك»
2- هر حادثه‏اى، حتّى تعبیر خواب، مى‏تواند وسیله‏ى آزمایش مردم قرار گیرد. «الرؤیا... فتنة»
3- قبایل و گروه‏هایى كه عامل انحراف شوند، «شجره‏ى ملعونه»اند. «فتنة للناس و الشجرة الملعونه»
4- هشدار به مردم، حتّى به قبایل و دودمان‏هاى ملعون، از سنّت‏هاى الهى است. «نخوّفهم»
5 - در دل لجوجان متعصّب، هشدارها اثر ندارد. (نرود میخ آهنین در سنگ) «فما یزیدهم الاّ طغیاناً كبیراً»