ترجمه
وهمانا فرزندان آدم را گرامى داشتیم و آنان را در خشكى و دریا (بر مركبها) حمل كردیم و از چیزهاى پاكیزه روزىشان دادیم و آنان را بر بسیارى از آفریدههاى خود برترى كامل دادیم.
نکته ها
كرامت، گاهى كرامت معنوى واكتسابى ونزد خداست، مثل كرامتى كه خاصّ اهل تقواست. «اِنّ اَكرمَكم عنداللّه اتقاكم»(152) وگاهى كرامت در آفرینش است، نظیر «احسن تقویم»(153) كه در خلقت انسان آمده است. مراد از «كَرّمنا» در این آیه، احتمالاً وجه دوّم باشد. كرامت انسان هم در خلقت و هوش و عقل و استعداد است، و هم در دارا بودن قانون آسمانى و رهبرى معصوم، و مسجود فرشتگان واقع شدن.
انسان برتر از فرشته است، زیرا:
الف: انسان، مسجود فرشتگان است.
ب: فرشته، عقل محض است وشهوت ندارد و از این رو كمالش به ارزش كمال انسان نیست. هر كه عقلش را بر شهوتش غلبه دهد، برتر از فرشته است.
ج: در شب معراج، جبرئیل به پیامبرصلى الله علیه وآله گفت: تو امام باش تا به تو اقتدا كنم، زیرا خداوند شما را بر ما برترى داده است.(154)
با آنكه خداوند بشر را بر همهى موجودات، حتّى فرشتگان برترى داد، «فضّلناهم على كثیرٍ ممّن خلقنا» ولى سوء انتخاب و عمل ناپسند انسان او را به پستترین درجه «اسفل سافلین»(155) و به مرتبهى حیوانات و پستتر از آن پایین مىآورد. «كمثل الحمار»(156)، «كمثل الكلب»(157)، «كالانعام بل هم اضلّ»(158)، «كالحجارة او اشدّ...»(159)
در آیه، براى انسان هم كرامت مطرح است، هم فضیلت. «كرّمنا، فضّلنا» شاید تفاوت این دو، عبارت باشد از:
الف: كرامت، امتیازى است كه در دیگران نیست، امّا فضیلت، امتیازى است كه در دیگران نیز هست.
ب: كرامت اشاره به نعمتهاى خدادادى در وجود انسان است، بدون تلاش. ولى فضیلت اشاره به نعمتهایى است كه با تلاش خود انسان همراه با توفیق الهى بدست آمده است.
ج: كرامت مربوط به نعمتهاى مادّى است، ولى فضیلت مربوط به نعمتهاى معنوى است.
سفر یكى از لوازم زندگى بشر، براى رفع نیازها و كسب تجربههاست، كه خداوند اسباب آن را در خشكى و دریا، در اختیار بشر قرار داده و آن را به عنوان یكى از نعمتهاى خود برشمرده است.
به گفتهى بعضى مفسّران، «حمل در خشكى و دریا» اشاره به تسخیر تمام قواى زمینى و دریایى به دست بشر است، نه فقط سوار شدن بر كشتى و الاغ و مانند آن!
«طَیّبات»، اقسامى دارد: حیات طیّبه، ذرّیهى طیّبه و رزق طیّب. و امام باقرعلیه السلام مىفرماید: رزقِ طیّب همان علم مفید است.(160)
152) حجرات، 13.
153) تین، 4.
154) تفسیر نورالثقلین.
155) تین، 5.
156) جمعه، 5.
157) اعراف، 176.
158) اعراف، 179.
159) بقره، 74.
160) تفسیر كنزالدقائق.
پيام ها
1- توجّه انسان به مقام و كرامت خود، سبب شكر و دورى از كفران است. «بماكفرتم... و لقد كرّمنا»
2- نه تنها حضرت آدم، بلكه نسل انسان مورد كرامت و برترى و گرامیداشت است. «كرّمنا بنىآدم»
3- تفاوت انسان با جانداران دیگر و برترى او، بسیار زیاد است. «لقد كرّمنا...فضّلناهم... تفضیلاً»
4- زمینههاى رشد وكمال انسان از سوى خداست. «كرّمنا، حملنا، رزقنا، فضّلنا، خلقنا»