ترجمه
سپاس و ستایش مخصوص خداوندى است كه پروردگار جهانیان است.
نکته ها
«ربّ» به كسى گفته مىشود كه هم مالك وصاحب چیزى است و هم در رشد و پرورش آن نقش دارد.
خداوند هم صاحب حقیقى عالم است و هم مدبّر و پروردگار آن. پس همه هستى حركت تكاملى دارد و در مسیرى كه خداوند معیّن كرده، هدایت مىشود.
علاوه بر سوره حمد، چهار سورهى انعام، كهف، سبأ وفاطر نیز با جمله «الحمدللّه» آغاز گردیده، ولى فقط در سوره حمد بعد از آن «ربّ العالمین» آمده است.
مفهوم حمد، تركیبى از مفهوم مدح و شكر است. انسان در برابر جمال و كمال و زیبایى، زبان به ستایش و در برابر نعمت و خدمت واحسان دیگران، زبان به تشكّر مىگشاید. خداوند متعال به خاطر كمال و جمالش، شایستهى ستایش وبه خاطر احسانها و نعمتهایش، لایق شكرگزارى است.
«الحمدللّه»، بهترین نوع تشكّر از خداوند است. هر كس در هرجا، با هر زبانى، هرگونه ستایشى از هر كمال و زیبایى دارد، در حقیقت سرچشمهى آن را ستایش مىكند. البتّه حمد خداوند منافاتى با سپاسگزارى از مخلوق ندارد، به شرط آنكه به امر خداوند و در خط و مسیر او باشد.
خداوند، پروردگار همهى آفریدههاست. «و هو ربّ كلّ شىء»(22) آنچه در آسمانها و زمین و میان آنهاست، پروردگارشان اوست. «ربّ السّموات والارض و مابینهما»(23) حضرت علىعلیه السلام مىفرماید: «من الجمادات والحیوانات»؛ او پروردگار جاندار و بىجان است. «له الخلق والامر تباركاللّه ربّ العالمین» هم آفرینش از اوست و هم ادارهى آن، و او مربى و پرورش دهندهى همه است.(24)
مراد از «عالَمین» یا فقط انسانها هستند، مانند آیه 70 سوره حجر كه قوم لوط به حضرت لوط گفتند: «أوَ لم ننهك عن العالمین» آیا ما تو را از ملاقات با مردم نهى نكردیم؟ و یا مراد همهى عوالم هستى است. «عالَم» به معناى مخلوقات و «عالَمین» به معناى تمام مخلوقات نیز استعمال شده است. از این آیه فهمیده مىشود كه تمام هستى یك پروردگار دارد و آنچه در جاهلیت و در میان بعضى از ملّتها اعتقاد داشتند كه براى هر نوع از پدیدهها خدایى است و آن را مدبّر و ربّ النّوع آن مىپنداشتند، باطل است.
22) انعام، 164.
23) شعراء، 24.
24) تفسیر نورالثقلین.
پيام ها
1- همه ستایشها براى اوست. «الحمدللَّه»(25)
2- خداوند در تربیت و رشد هستى اجبارى ندارد. زیرا حمد براى كارهاى غیر اجبارى است. «الحمدللَّه»
3- همه هستى زیباست و تدبیر همه هستى نیكوست. زیرا حمد براى زیبایى و نیكویى است. «الحمدللَّه»
4- دلیل ستایش ما، پروردگارى اوست. «الحمدللَّه ربّ العالمین»
5 - رابطهى خداوند با مخلوقات، رابطهى دائمى و تنگاتنگ است. «ربّ العالمین» (نقاش و بنّا هنر خود را عرضه مىكند و مىرود، ولى مربّى باید هر لحظه نظارت داشته باشد.)
6- همهى هستى، تحت تربیت خداوند یكتاست. «ربّ العالمین»
7- امكان رشد و تربیت، در همهى موجودات وجود دارد. «ربّ العالمین»
8 - خداوند هم انسانها را با راهنمایى انبیا تربیت مىكند، (تربیت تشریعى) و هم جمادات ونباتات وحیوانات را رشد وپرورش مىدهد. (تربیت تكوینى) «ربّ العالمین»
9- مؤمنان در آغاز كتاب (قرآن) با نیایش به درگاه خداوند متعال، «الحمدللّه ربّ العالمین» مىگویند و در پایان كار در بهشت نیز، همان شعار را مىدهند كه «آخر دعواهم أن الحمدللّه ربّ العالمین»(26)
25) الف ولام در «الحمد» به معناى تمام حمد و جنس ستایش است.
26) یونس، 10.