ترجمه
او (خداوند) از آنچه انجام مىدهد سؤال نمىشود، امّا آنها (مردم، در انجام كارهایشان) مورد بازخواست قرار مىگیرند.
نکته ها
مسئولیّتِ پاسخگویى انسان در قبال كارهایى كه انجام مىدهد، بارها در قرآن مطرح شده است، از جمله: «فَوَ ربّك لنسئلنّهم اجمعین»(21) به پروردگارت سوگند كه از همهى مردم سؤال خواهیم كرد. و یا در جایى دیگر مىخوانیم: «و قفوهم انّهم مسئولون»(22) آنها را متوقّف كنید، آنها باید بازخواست شوند. به هر حال در روز قیامت، از افكار و نیات، از جوانى و عمر، از درآمد و مصرف، از انتخاب رهبر و اطاعت از بزرگان، سؤال خواهد شد.
سؤال: چگونه است كه در آیه دیگرى مىفرماید: از هیچ جنّ و انسى سؤال نمىشود؟ «فیومئذٍ لا یسئل عن ذنبه انس ولا جان»(23)
پاسخ: در قیامت صحنهها متفاوت است و هر صحنهاى شرایط خاص خود را دارد. مثلاً در یك موقف وقتى از انسانها سؤال شود، آنها مىتوانند با زبان پاسخگو باشند، امّا در موقف دیگر بر لبهاى آنان مهر مىزنند و دیگر اعضا وجوارح به شهادت بر اعمال مىپردازند.
امام رضا علیه السلام فرمود: خداوند به آدم علیه السلام خطاب فرمود: «یابن آدم، بمشیّتى كنت انت الّذى تشاء لنفسك ما تشاء» یعنى من اراده كردهام كه تو با خواست خودت آزاد باشى.(24)
21) حجر، 92.
22) صافّات، 24.
23) الرحمن، 39.
24) تفسیر صافى.
پيام ها
1- خداوند، مالك حقیقى ومطلق هستى است و مالك در تصرّف در محكومش، مورد مؤاخذه واقع نمىشود. «ربّ العرش... لا یسئل»
2- كسى مىتواند سؤال كند كه طلبى و یا حقّى داشته باشد و هیچ كس از خداوند طلبى و یا بر او حقّى ندارد. «لا یسئل»
3- كسى مىتواند از خداوند بازخواست كند كه مافوق او و بر او برترى داشته باشد و چنین موجودى نیست. «لا یسئل»
4- انسانها در قبال كارهایشان مسئول و متعهّدند. «و هم یسئلون»
5 - سؤال ومؤاخذه، بهترین نشانه بر مسئولیّت ومهمترین علامت بر آزادى و اختیار انسانهاست. «وهمیسئلون» (آرى انسان مجبور بازخواست نمىشود، زیرا بازخواست و سؤال از فرد مجبور و بىاختیار، عقلاً قبیح است.)