ترجمه
و بندگان خداى رحمان كسانىاند كه روى زمین بىتكبّر راه مىروند، و هرگاه جاهلان آنان را طرف خطاب قرار دهند (و سخنان نابخردانه گویند) با ملایمت (و سلامت نفس) پاسخ دهند.
و آنان براى پروردگارشان، در حال سجده وقیام شبزندهدارى مىكنند.
نکته ها
در این آیات، دوازده صفت از صفات ویژهى «عباد الرّحمن» بیان شده كه بعضى اعتقادى، بعضى اجتماعى و بعضى اخلاقى است.
شاید مراد از «مَشى» و حركت آرام در زمین، تنها نحوهى راه رفتن نباشد، بلكه شیوهى زندگى متعادل را هم شامل شود.
«هَوْن» هم به معناى تواضع و مدارا و نرمخویى است و هم به معناى سكینه ووقار.
امام صادق علیه السلام فرمود: مراد از «هوناً» زندگى كردن بر اساس فطرت و هماهنگ با روحیهاى است كه خداوند آفریده است. یعنى بندگان خدا، خود را به تكلّف و رنج و تعب نمىاندازند. [343]
كلمهى «سلام» در این جا به معناى سلامِ وداع با یاوهها و برخورد مسالمتآمیز است. چنانكه دربارهى حضرت ابراهیم علیه السلام مىخوانیم: همین كه عمویش او را طرد كرد و گفت: از من دور شو، ابراهیم گفت: «سلام علیك سأستغفر لك» [344] خداحافظ، به زودى براى تو از پیشگاه خداوند طلب آمرزش خواهم كرد.
«بیتوته» به معناى شبزندهدارى است، خواه تمام شب یا نیمى یا بخشى از آن. چنانكه یكى از اعمال حج، بیتوتهى زائران و حاجیان در شب یازدهم و شب دوازدهم ذىالحجه در سرزمین منى است و فقها مقدار بیتوته در آن مكان را نیمى از شب دانستهاند.
حضرت على علیه السلام در وصف پارسایان مىفرماید: «امّا اللیل فصافّون اقدامهم» آنان شبها در حال قیام و شب زندهدارىاند، آنان عابدان شب، و شیران روزند. [345]
343) تفسیر مجمعالبیان.
344) مریم، 46 تا 47.
345) نهجالبلاغه، خطبه همام.
پيام ها
1- بالاترین مدال براى انسان، مدال بندگى خداست. «و عبادالرحمن» زیرا انتساب به بىنهایت، انسان را بالا مىبرد.
2- رفتار هر كس، نشان دهندهى شخصیّت اوست. «عبادالرحمن ... یمشون على الارض هونا» (بندگان خاص خداوند، مظهر تواضع هستند.)
3- اسلام، دین جامعى است كه حتّى براى چگونه راه رفتن برنامه دارد. «یمشون على الارض هونا»
4- ایمان واعتقاد انسان، در رفتار شخصى او مؤثّر است. «عبادالرحمن... یمشون»
5 - تواضع، ثمرهى بندگى و نخستین نشانهى آن است. «هوناً»
6- سرچشمهى مدارا و نرمخویى بندگان خدا، ایمان است، نه ترس و ضعف آنان. «عباد الرحمن الّذین یمشون...»
7- وقار و نرمى از بارزترین صفات مؤمن است. «یمشون... هونا»
8 - تواضع نسبت به همهى مردم لازم است. (نسبت به زن و مرد، كوچك و بزرگ، دانا و نادان). «یمشون... هونا... قالوا سلاما»
9- با جاهلان مقابله به مثل نكنید. «اذا خاطبهم الجاهلون قالوا سلاما»
10- مُدارا و حلم و حوصله، از صفات بارز مؤمنان است. «قالوا سلاما»
11- تواضع باید هم در عمل باشد، «یمشون... هونا»، هم در كلام، «قالوا سلاما» و هم در عبادت. «سجداً و قیاماً»
12- با افراد نادان و فرومایه مجادله نكنید. «قالوا سلاما» (آنان سخنى در شأن خود مىگویند، ولى شما سخنى عالمانه و كریمانه بگویید)
13- بهترین وقت عبادت، شب است و بین شب ونماز ومناجات، رابطه محكمى است. «یَبیتُون لربّهم» (فضاى آرام، دورى از ریا، تمركز فكر، از بركات شب است)
14- شب زندهدارى و استمرار و تداوم عبادت، نشانهى بندگان خاصّ خداوند است. (فعل مضارع «یَبیتُون» نشانهى استمرار است)
15- آنچه به عبادت ارزش مىدهد، اخلاص است. «لربّهم»