ترجمه
(اى پیامبر!) سرگذشت ابراهیم را بر مردم بخوان. آن گاه كه به پدرش (عمویش آذر) و قومش گفت: شما چه مىپرستید؟ گفتند: بتهایى را مىپرستیم كه همواره ملازم آنهاییم.
ابراهیم گفت: آیا هر گاه آنها را مىخوانید (یا دعا مىكنید) سخن شما را مىشنوند؟
یا به شما سود و زیانى مىرسانند؟ بتپرستان گفتند: (نه) بلكه پدرانمان را یافتیم كه اینگونه (پرستش) مىكردند.
ابراهیم گفت: آیا در آنچه مىپرستید اندیشه و نگاه (عمیق) كردهاید؟
شما و پدران پیشین شما (دقّت كردهاید)؟
نکته ها
بعد از حضرت موسى كه نامش بیش از 130 مرتبه در قرآن آمده، نام حضرت ابراهیم، بیش از دیگر پیامبران در قرآن آمده است.
بر اساس روایات مراد از كلمهى «أَب» در این آیه، آذر عموى ابراهیم است. زیرا امكان ندارد كه پدرِ پیامبرى همچون ابراهیم كافر باشد. از نظر لغت نیز به مربّى و جدّ و پدر زن نیز «أَب» گفته مىشود. در آیه 133 سوره بقره مىخوانیم كه فرزندان یعقوب به پدرشان گفتند: «نَعبُد الهك و اله آبائك ابراهیم و اسماعیل و اسحاق» با اینكه یعقوب فرزند اسحاق است، در این آیه هم به جدّ (ابراهیم) و هم به عمو (اسماعیل)، أَب گفته است.
تقلید از اهل علم و دانشمندان، گاهى وسیلهى تكامل و رشد و ترقّى است؛ «فسئلوا اهل الذكر»(16) و «فبِهُداهم اقتده...»(17) ولى از عوام وسیلهى تحجّر و جمود است. «انّا وَجَدنا آباءنا» زیرا پایبندى بىچون و چرا به سنّتها و آداب ملّى و قومى، سبب تخدیر جامعه و سدّ راه فكر و نوآورى و مانع شناخت حقیقت است.
چون حضرت ابراهیم مورد ستایش همهى گروههاى یهودى و مسیحى است، بیان تاریخ او براى اهلكتاب زمان پیامبر و همچنین مسلمانان، درسآموز خواهد بود.
كلمهى «رأیتم» از ریشهى «رأى» و «رؤیت» است. بنابراین «رأیتم» هم شامل دیدن با چشم مىشود و هم نگریستن با عقل.
16) نحل، 43 ؛ انبیاء، 7.
17) انعام، 90.
پيام ها
1- پیامبر اسلام مأمور حفظ تاریخ انبیاى قبل از خود است. «واتلُ علیهم»
2- سرگذشت حضرت ابراهیمعلیه السلام مهم و مفید است. («نبأ»، به خبر مهم گویند)
3- سنّتها و قوانین حاكم برتاریخ، ثابت است. بنابراین تاریخ دیروز مىتواند براى امروز درس باشد. «واتلُ علیهم نبأ ابراهیم»
4- در نهى از منكر، از خودىها شروع كنیم. «لابیه»
5 - در نهى از منكر، سن شرط نیست. «قال لابیه»
6- در نهى از منكر، قدرت شرط نیست. «قال لابیه و قومه» (با توجّه به اینكه آن زمان حضرت ابراهیم در شرایطى بود كه عمویش او را طرد كرد.)
7- در نهى از منكر، از تنهایى نترسید. «قال لابیه و قومه»
8 - در دفاع از حقّ، مراعات فامیل را نكنید. «قال لابیه»
9- خداوند با بیان این كه نزدیكترین بستگان ابراهیم بت پرست بودند و از او اطاعت نكردند، پیامبر اكرمصلى الله علیه وآله را دلدارى مىدهد. «لابیه و قومه - نعبد اصناما»
10- در شیوهى تبلیغ، وجدانها را با سؤال بیدار كنید. «ما تعبدون» (با آنكه ابراهیمعلیه السلام مىدید كه آنها چه چیزهایى را مىپرستند، ولى براى اینكه آنان را به تفكّر وادار كند ووجدانشان را بیدار نماید، از آنان پرسش نمود.)
11- انسان، موجودى است پرستشگر، اگر حقّ را پرستش نكند به باطل رو خواهد كرد. «ما تَعبدون - نَعبُد اصناما»
12- قرآن كریم در نقل تاریخ، نقاط حساس و سازنده را مطرح مىكند. «ما تعبدون» (قرآن در مطالبى كه از تاریخ نقل مىكند، به تعداد و نام و زمان و مكان اشاره ندارد، بلكه پیام و محتواى عبرت انگیز را بیان مىكند.)
13- در نهى از منكر، از منكرات مهم شروع كنید. «ما تعبدون» (آرى مهمترین منكر، شرك به خداوند است.)
14- هر عبادتى ارزش ندارد، نوع معبود و مقدار شعور مهم است. «نعبد اصناماً»
15- پرستش، یك خواست لحظهاى نیست، بلكه در عمق جان انسان ریشه دارد. «عاكفین»
16- بدتر از انحراف، افتخار به انحراف است. «فنظلّ لها عاكفین» («نظلّ» یعنى همیشه بت مىپرستیم و «عاكفین» یعنى بر پرستش آن ملازم هستیم.)
17- استدلال و منطق، اوّلین گام تبلیغ است. «هل یَسمعونكم - او یَنفعونكم»
18- انگیزهى پرستش، یا خیررسانى است، یا دفع شرّ و بتها هیچ یك را ندارند. «ینفعونكم او یضرّون»
19- با افراد عادّى، استدلال روشن و قابل فهم داشته باشید. «هل یَسمعونكم اذ تدعون او یَنفعونكم او یَضرّون»
20- در عقاید، تقلید ممنوع است. «وَجَدنا آبائنا»
21- گاهى آداب ورسوم نیاكان، مانعى بر راه عقل ومنطق است. «وَجدنا آبائنا»
22- سابقه، دلیل حقّانیّت نیست. «وَجدنا آبائنا»
23- بتپرستان نیز بىاثر بودن بتها را باور دارند، فقط گرفتار نیاكان خود هستند. «بل وَجَدنا آبائنا»
24- تعصّب و قوم گرایى ممنوع است. «وَجدنا آبائنا»
25- جهل و سادهاندیشى، بستر و زمینهى انحراف است. «أفرأیتم ماكنتم تعبدون» (شرك مبناى علمى و برهانى ندارد)
26- تدبّر و تعقّل براى انسان، یك ضرورت است. «أفرأیتم ما كنتم تعبدون»
27- مناظره، بحث واحتجاج، میان افكار گوناگون لازم است. «أفرأیتم ماكنتم...»