ترجمه
(ابراهیم در ادامهى دعاهایش گفت:) پدرم را ببخش كه بى شك او از گمراهان است.
و روزى كه همه مبعوث مىشوند، مرا خوار مگردان.
روزى كه مال و فرزندان براى انسان نفعى ندارند.
مگر كسى كه با روح و قلب پاك به سوى خدا آید.
نکته ها
مشهور آن است كه مراد از پدر، عموى ابراهیم است و به گفتهى قرآن، مؤمن نباید در حقّ كافر دعا كند. بنابراین اگر حضرت ابراهیم براى عموى كافرش دعا كرد، به خاطر این بود كه به او وعدهى دعا داده بود، زیرا هنوز به ایمان آوردن او امید داشت. «سَأستغفر لك ربّى»(27) لكن همین كه یقین كرد او ایمان نمىآورد، از عموى خود تبرّى جست. «و ما كان استغفار ابراهیم لابیه الاّ عن مَوعدة وَعدَها ایّاه فلمّا تبیّن له أنّه عَدوٌّ للَّه تبرّأ منه»(28)
روحِ پاك، روحى است كه از وابستگى به دنیا وآلودگى به شرك، كفر، نفاق، تكبّر و همهى امراض قلبى پاك باشد وچون خداوند دربارهى منافقان مىفرماید: «فى قلوبهم مَرض» پس قلبِ سلیم، قلب مؤمن است.
درحدیث مىخوانیم: قلب سلیم، قلبى است كه در آن شرك نباشد.(29)
پیامبراكرمصلى الله علیه وآله در نمازش این دعا را مىخواند: «الّلهم لاتخزنى یوم القیامة» پروردگارا! مرا در قیامت خوار و رسوا مكن.(30)
سؤال: در روایات مىخوانیم: انفاق مال و صدقهى جاریه و اولاد صالحى كه براى والدین دعا كنند، براى قیامت انسان مفید هستند، پس رابطهى آیهى «لایَنفع مال و لابَنون» با این روایات چیست؟
پاسخ: مراد این آیه، مال و فرزندى است كه در خط الهى قرار نگیرند.
بنابراین دنیا مانند كلیدى است كه با حركتى درب را قفل و با حركت دیگرى درب را باز مىكند. مال حلال در دست افراد صالح، سبب قرب ودر دست ناهلان سبب گناه مىشود.
مال را كز بهر دین باشى حَمول
نعم مالٌ صالحٌ گفت آن رسول
چیست دنیا از خدا غافل شدن
نى قُماش ونقره وفرزند و زن
آب در كشتى هلاك كشتى است
آب در بیرون كشتى، پشتى است(31)
27) مریم، 47.
28) توبه، 114.
29) تفسیر نورالثقلین.
30) تفسیر فرقان.
31) بیان السعاده.
پيام ها
1- محبّت و دعا دربارهى بستگان، همراه با نهى از منكر و انتقاد از اشتباهات آنان باشد. «قال لابیه و قومه ما تعبدون ... واغفر لابى»
2- بند و بستهاى دنیوى در قیامت بى اثر است و جز قلب پاك، هیچ چیز كارایى ندارد. «خَطیئتى یوم الدّین ... قلب سلیم»
3- بیم و امید باید در كنار هم باشند. «اَطمع أن یَغفر لى - لاتُخزِنى یوم یبعثون»
4- انسان در هر مرحلهاى كه باشد نباید از قیامت غافل باشد. «لاتُخزِنى...»
5 - در قیامت، دیگران نیز از عیوب ما آگاه مىشوند. «لا تُخزِنى» زیرا رسوایى در جایى است كه دیگران از خصوصیّات رفتار و افكار ما آگاه شوند.
6- خوارى ورسوایى، از سختترین حالات در قیامت است. «لا تُخزِنى» حضرت ابراهیم از میان همهى مشكلات روز قیامت، رسوا نشدن را مطرح مىكند.
7- در قیامت، تحقیر و خوارى و خزیان، بدتر از عذاب دوزخ است. «لا تُخزِنى» در جاى دیگر مىخوانیم: «انّك مَن تُدخل النّار فقد اَخزیتَه»(32)
8 - آنچه در دنیا ارزش است، در آخرت بىارزش مىشود. «لاینفع مال ولابنون» «مال» جلوهى مسائل مادّى و «بَنُون» (فرزندان) جلوهى مسائل عاطفى است، یعنى در قیامت مال و فرزند و مقام و شهرت و مدرك و... نجاتبخش نیست.
32) آلعمران، 192.