ترجمه
آنچه را از كتاب (آسمانى قرآن) به تو وحى شده تلاوت كن و نماز را بهپادار، كه همانا نماز (انسان را) از فحشا و منكر باز مىدارد و البتّه یاد خدا بزرگتر است و خداوند آنچه را انجام مىدهید مىداند.
نکته ها
در این آیه خداوند به پیامبرش دستور تلاوت قرآن و نماز را در كنار هم داده و این به خاطر آن است كه قرآن و نماز دو منبع نیروبخش مىباشند. خداوند كه به پیامبرش از یك مسئولیّت سنگین خبر مىدهد، «انّا سنلقى علیك قولاً ثقیلاً»(143) به او مىفرماید: براى انجام این مسئولیّت سنگین، از دو منبع نیروبخش كمك بگیر:
یكى تلاوت قرآن. «و رَتّل القرآن ترتیلا»(144)
و دیگرى نماز شب. «اِنّ ناشئة الیل هى اَشدّ وَطاً و أقوم قیلاً»(145)
البتّه علاوه بر این آیه، نماز و قرآن، بارها در كنار هم آمده است؛ از جمله: «یتلون كتاب اللّه و اقاموا الصّلاة»(146) و «یمسّكون بالكتاب و اقاموا الصّلاة»(147)
براى جمله «لذكر اللّه اكبر» چند معنا بیان شده است:
الف: نماز، بزرگترین ذكر الهى است. به دلیل آیهى «أقم الصّلاة لذكرى»(148) كه نماز را ذكر خداوند مىداند.
ب: یاد خدا (و حضور قلب)، بالاتر از ظاهر نماز است.
ج: یاد خدا براى انسان از همه كارها برتر است.
د: یاد خدا، براى جلوگیرى از فحشا و منكر بالاتر از هر اهرم دیگر است.
ه: یاد خدا از شما، بزرگتر از یاد شما از خدا است. (البتّه این معنا با توجّه به روایات در ذیل آیه «فاذكرونى اذكركم»(149) برداشت شده است.(150))
به پیامبر اكرمصلى الله علیه وآله گفته شد: فلانى هم نماز مىخواند و هم خلاف مىكند، فرمود:«انّ صلاته تنهاه یوماً»(151) بالاخره نماز او روزى نجاتش خواهد داد.
امام صادقعلیه السلام فرمود: هر كسى دوست دارد قبولى یا ردّ نمازش را بداند، ببیند نمازش او را از فحشا و منكر باز داشته است یا نه. سپس امامعلیه السلام فرمود: «فبقدر ما منعته قبلت منه»(152) به اندازهاى كه نماز، انسان را از منكرات باز مىدارد، به همان اندازه قبول مىشود.
پيام ها
1- تنها آشنایى با مفاهیم، تلاوت و آموزش قرآن كافى نیست، بلكه عمل لازم است. «اُتلُ - أقِم»
2- قرآن و نماز، در رأس برنامههاى تربیتى است. «اُتلُ - أقِم»
3- رابطه پیامبر با مردم از طریق تلاوت آیات قرآن و ابلاغ اوامر خداوند به آنان و رابطه او با خدا از طریق عبادت و نماز است. «اُتلُ - أقِم»
4- در تبلیغ و ارشاد، حكمت و آثار دستورها دینى را بیان كنیم. «أقِم الصّلاة انّ الصّلاة تنهى عن الفحشاء و المنكر»
5 - در پیشگاه خداوند، نماز از عظمت و جایگاه خاصّى برخودار است. «أقم الصّلاة اِنّ الصّلاة» (تكرار كلمهى «صلاة»)
6- نقش اصلاحى نماز در فرد و جامعه حدسى و پیشنهادى نیست، بلكه قطعى است. «اِنّ الصّلاة» (كلمهى «انّ» و جملهى اسمیه)
7- اگر نمازِ انسان، او را از فحشا و منكر باز نداشت، باید در قبولى نماز خود شك كند. «اِنّ الصّلاة تنهى»
8 - گسترش كارهاى نیك و معروف، به طور طبیعى مانع رشد منكر است. «الصّلاة تنهى»
9- علم خداوند، ضامن اجراى صحیح دستورهاى اوست. «واللّه یعلم ما تصنعون»
10- در نماز، انواع راز و رمزها، هنرها و سلیقهها نهفته است. «ما تصنعون»
نماز و بازدارندگى از منكرات
سؤال: چگونه نماز فرد و جامعه را از فحشا و منكر باز مىدارد؟
پاسخ: 1. ریشهى تمام منكرات غفلت است و خداوند در آیه 179 سورهى اعراف، انسان غافل را از حیوان بدتر شمرده است. «اولئك كالانعام بل هم اضلّ اولئك هم الغافلون» و نماز چون یاد خدا و بهترین وسیلهى غفلتزدایى است، پس زمینهى منكرات را از بین مىبرد.
2. اقامهى نماز و داشتن رنگ الهى، مانع گرفتن رنگ شیطانى است. چنانكه كسىكه لباس سفید بپوشد، حاضر نیست در جاى كثیف و آلوده بنشیند.
3. در كنار نماز، معمولاً توصیه به زكات شده است، كه فرد را از منكر بخل و بىتفاوتى در برابر محرومان و جامعه را از منكر فقر كه زمینهى رویكرد به منكرات است، رها مىسازد.
4. نماز، داراى احكام و دستوراتى است كه رعایت هر یك از آنها انسان را از بسیارى گناهان باز مىدارد، مثلاً:
* شرط حلال بودن مكان و لباس نمازگزار، انسان را از تجاوز به حقوق دیگران باز مىدارد.
* رعایت شرط پاك بودن آب وضو، مكان، لباس و بدن نمازگزار، انسان را از آلودگى و بىمبالاتى دور مىكند.
* شرط اخلاص، انسان را از منكر شرك، ریا و سُمعه باز مىدارد.
* شرط قبله، انسان را از منكر بىهدفى و به هر سو توجّه كردن باز مىدارد.
* ركوع و سجده، انسان را از منكر تكبّر باز مىدارد.
* توجّه به پوشش مناسب در نماز، انسان را از منكر برهنگى و بى حیایى حفظ مىكند.
* توجّه به عدالت امام جماعت، سبب دورى افراد از فسق و خلاف مىشود.
* نماز جماعت، انسان را از گوشهگیرى نابجا نجات مىدهد.
* احكام و شرایط نماز جماعت، بسیارى از ارزشها را زنده مىكند از جمله: مردمى بودن، جلو نیافتادن از رهبر، عقب نماندن از جامعه، سكوت در برابر سخن حقّ امام جماعت، نظم و انضباط، ارزشگذارى نسبت به انسانهاى با تقوا، دورى از تفرقه، دورى از گرایشهاى مذموم نژادى، اقلیمى، سیاسى و حضور در صحنه كه ترك هریك از آنها، منكر است.
* لزوم تلاوت سوره حمد در هر نماز، رابطهى انسان را با آفرینندهى جهان، «ربّ العالمین»، با تشكّر، تعبّد و خضوع در برابر او، «ایّاك نعبد» با توكّل و استمداد از او، «ایّاك نستعین»، با توجّه و یادآورى معاد، «مالك یوم الدین» با رهبران معصوم و اولیاى الهى، «انعمت علیهم»، با برائت از رهبران فاسد، «غیرالمغضوب» و رابطهى انسان را با دیگر مردم جامعه «نعبد و نستعین» بیان مىكند كه غفلت از هریك از آنها منكر، یا زمینهساز منكرى بزرگ است.