ترجمه
همانا خداوند مردار و خون و گوشت خوك و آنچه را كه (هنگام ذبح) نام غیر خدا بر آن برده شده، حرام كرده است، (ولى) آن كس كه ناچار شد (به خوردن اینها) در صورتى كه زیاده طلبى نكند و از حدّ احتیاج نگذراند، گناهى بر او نیست، همانا خداوند بخشنده و مهربان است.
نکته ها
به دنبال آیهى قبل كه فرمود: از پیش خود، حلالهاى خدا را بر خود حرام نكنید، خداوند تنها مردار و خون و گوشت خوك و هر حیوانى كه مانند زمان جاهلیّت نام غیر خدا هنگام ذبح بر او برده شود، حرام كرده است.
امام صادق علیه السلام فرمود: گوشت مردار، سبب ضعف بدن و قطع نسل و مرگ ناگهانى مىشود و خوردن خون، سبب سنگدلى و قساوت قلب مىگردد. [510]
طبق نظریههاى بهداشتى، گوشت خوك عامل دو نوع كرم كدو و تریشین است. و حتّى در بعضى از كشورها، مصرف گوشت خوك ممنوع شمرده شده و انجیل مسیح نیز گناهكاران را به خوك تشبیه كرده است.
كسى كه براى حفظ جان خود هیچ غذایى نداشته باشد، مىتواند به خاطر اضطرار از غذاى حرام استفاده كند، مشروط بر اینكه از روى سركشى و نافرمانى و ستمگرى نباشد. یعنى فقط به همان مقدارى مصرف كند كه خود را از مرگ برهاند، نه اینكه خواهان لذّت باشد. این اجازه به خاطر لطف و مهربانى خداوند است. امام صادق علیه السلام فرمود: اگر انسان عمداً در حال اضطرار از خوردنىهاى ممنوع نخورد و بمیرد، كافر مرده است. [511]
با توجّه به اینكه خوردنىهاى حرام، بیش از چهار موردى است كه در آیه مطرح شده است، پس كلمه «انّما» به معناى حصر عقلى نیست، بلكه در مقابل تحریمهاى جاهلیّت است.
قاعده اضطرار، اختصاص به خوردنىها ندارد و در هر مسئلهاى پیش آید، قانون را تخفیف مىدهد. از امام صادق علیه السلام سؤال كردند كه پزشك به مریضى دستور استراحت و خوابیدن داده است، نماز را چه كند؟ امام این آیه را تلاوت نموده و فرمودند: نماز را خوابیده بخواند. [512]
احكام اسلام، براساس مصالح است. در آیه قبل، خوردن بخاطر طیّب بودن آنها مباح بود و در این آیه چیزهایى كه از طیّبات نیستند، حرام مىشود.
تحریمهاى الهى، تنها به جهت مسائل طبى وبهداشتى نیست، مثل تحریم گوشت مردار وخون، بلكه گاهى دلیل حرمت، مسائل اعتقادى، فكرى وتربیتى است. نظیر تحریم گوشت حیوانى كه نام غیر خدا بر آن برده شده كه به خاطر شركزدایى است. چنانكه گاهى ما از غذاى شخصى دورى مىكنیم، به خاطر عدم رعایت بهداشت توسط او، ولى گاهى دورى ما از روى اعراض یا اعتراض و برائت از اوست.
510) وسائل، ج16، ص310.
511) تفسیر نورالثقلین، ج1، ص130.
512) تفسیر نورالثقلین، ج1، ص145.
پيام ها
1- اسلام به مسئله غذا و تغذیه، توجّه كامل داشته و بارها در مورد غذاهاى مضرّ و حرام هشدار داده است. [513] «انّما حرّم علیكم المیتة...»
2- تحریمها، تنها به دست خداست نه دیگران. «انّما حرّم علیكم»
3- توجّه به خداوند و بردن نام او، در ذبح حیوانات لازم است. تا هیچ كار ما خارج از مدار توحید نباشد و با مظاهر شرك و بتپرستى مبارزه كنیم. «وما اهلّ به لغیر اللَّه»
4- اضطرارى حكم را تغییر مىدهد كه به انسان تحمیل شده باشد، نه آنكه انسان خود را مضطرّ كند. كلمه «اُضطُرّ» مجهول آمده است، نه معلوم. «فمن اضطرّ»
5 - اسلام، دین جامعى است كه در هیچ مرحله بنبست ندارد. هر تكلیفى به هنگام اضطرار، قابل رفع است. «فمن اضطُرّ... فلا اثم علیه»
6- قانونگزاران باید شرایط ویژه را به هنگام وضع قانون در نظر بگیرند. «فمن اضطرّ... فلا اِثم علیه»
7- از شرایط اضطرارى، سوء استفاده نكنید. «فمن اضطُرّ غیرباغ ولا عاد»
513) تحریم گوشت خوك و مردار و خون، چهار بار در قرآن تكرار شده است: آیه مورد بحث و سورههاى مائده، 3 و انعام، 145 و نحل، 115.