ترجمه
و در راه خدا با كسانى كه با شما مىجنگند، بجنگید ولى از حدّ تجاوز نكنید، كه خداوند تجاوزكاران را دوست نمىدارد.
نکته ها
در این آیه ضمن تصریح به ضرورت دفاع و مقابله در برابر تجاوز دیگران، یادآور مىشود كه در میدان جنگ نیز از حدود و مرزهاى الهى تجاوز نكرده و متعرض بیماران، زنان، كودكان و سالمندانى كه با شما كارى ندارند نشوید. قبل از دعوت آنان به اسلام، دست به اسلحه نبرید و شروع كننده جنگ نباشید و مقرّرات و عواطف انسانى را حتّى در جنگ مراعات كنید.
بعضى از صفات، در شرایط مختلف ارزش خود را از دست مىدهند؛ مثلا ترحّم یك ارزش است، ولى ترحّم بر پلنگ تیز دندان، ستمكارى بر گوسفندان است.
و یا علم یك ارزش است، لكن گاهى ندانستن ارزش مىشود. مثلا شبى كه حضرت على علیه السلام در بستر پیامبر صلى الله علیه وآله به جاى آن حضرت خوابید و پیامبر خدا هجرت نمودند، ارزش این فداكارى بدان است كه حضرت على نداند كه كشته مىشود یا نه. و اگر بداند كه او را نمىكشند، افراد عادّى نیز حاضرند چنین عملى را انجام بدهند. به هر حال هر یك از سخاوت و شجاعت ممكن است در شرایطى كمارزش یا پرارزش یا بىارزش شود، لكن تنها صفتى كه هرگز از ارزش نمىافتد، مسئلهى عدالت است كه در هر زمان و مكان و نسبت به هر فرد، دوست یا دشمن یك ارزش است.
در اسلام براى برخورد با دشمن مراحلى تعیین شده است:
1- بىاعتنایى. «دع أذاهم» [574]
2- اعراض. «فاعرض عنهم» [575]
3- خشونت. «واغلظ علیهم» [576]
4- جنگ. «فقاتلوا الّذین یقاتلونكم» [577]
جنگ مسلمین، براى دفاع از خود و دین خداوند است، لكن هدف دشمن از جنگ، خاموش كردن نور خدا؛ «لیطفؤا نور اللَّه بافواههم» [578] وبه تسلیم كشاندن مسلمانان است. «لن ترضى عنك الیهود و لا النصارى حتّى تتّبع ملتهم» [579]
574) احزاب، 48.
575) نساء، 63.
576) توبه، 73.
577) بقره، 190.
578) صف، 8.
579) بقره، 120.
پيام ها
1- دفاع و مقابله به مثل، از حقوق انسانى است. اگر كسى با ما جنگید ما هم با او مىجنگیم. «قاتلوا... الذین یقاتلونكم»
2- هدف از جنگ در اسلام، گرفتن آب و خاك و یا استعمار و انتقام نیست، بلكه هدف، دفاع از حقّ با حذف عنصرهاى فاسد و آزادسازى افكار و نجات انسانها از خرافات و موهومات مىباشد. «فى سبیل اللَّه»
3- حتّى در جنگ باید عدالت وحقّ رعایت شود. «قاتلوا... لاتعتدوا» بارها قرآن با جملهى «لاتعتدوا» سفارش كرده كه در انجام هر فرمانى از حدود ومرزها تجاوز نشود.
4- ظلم و ستم، رشتهى محبّت الهى را پاره مىكند. «ان اللَّه لا یحبّ المعتدین»
5 - تنها حضور در جبهه سبب قرب الهى نیست، بلكه محبوبیّت نزد پروردگار زمانى است كه در جنگ عادل باشیم و حقوق را رعایت كنیم. «لا تعتدوا ان اللَّه لا یحبّ المعتدین»
6- در جنگ، هدف باید فقط خدا باشد، نه هوسها، تعصّبها، غنائم، ریا و سمعه. «فى سبیل اللَّه»
7- حتّى در دفاع از حقّ طبیعى خود، باید خدا را در نظر گرفت. با آنكه آنان جنگ را علیه شما آغاز كردند و شما باید دفاع كنید، ولى باز هم «فى سبیل اللَّه» باشد.