ترجمه
و اگر آنچه درخت در زمین است، قلم شوند، و دریا و از پسِ آن هفت دریا به كمك آیند، (و مركّب شوند تا كلمات خدا را بنویسند،) كلمات خدا به پایان نرسد، همانا خداوند شكستناپذیر و حكیم است.
نکته ها
در آیه 109 سورهى كهف نیز مىخوانیم: «قل لو كان البحر مداداً لكلمات ربّى لَنَفدَ البحر قبلَ أن تَنفد كلمات ربّى و لو جئنا بمِثله مَدَداً» بگو: اگر دریا براى نوشتن كلمات پروردگارم مركّب شود، دریا پایان مىگیرد، پیش از آن كه كلمات پروردگارم تمام شود، هر چند همانند آن (دریاى اوّل) را كمك قرار دهیم.
شاید مراد از «سبعة ابحر»، كثرت باشد و عدد خصوصیّتى نداشته باشد. یعنى اگر آب همهى دریاها هم مركّب شود، باز هم نمىتوانند همهى نعمتهاى الهى را بنویسند.
پيام ها
1- مكتب انبیا، انسان را از سادهنگرى و محدود بینى بریده و به بىنهایت مرتبط مىكند. «و لو اَنّما... ما نفدت كلمات اللّه»
2- كلمات الهى، قابل شمارش نیستند. «ما نفدت كلمات اللّه»
كلمة اللّه چیست؟
1. نعمتهاى خداوند. «قل لو كان البحر مداداً لكلمات ربّى لنفد البحر...»(325)
2. سنّتهاى الهى. «و لقد سبقت كلمتنا لعبادنا المرسلین . انّهم لهم المنصورون»(326) و «ولولا كلمة الفصل لقضى بینهم»(327)
3. آفریدههاى ویژهى خداوند. «انّما المسیح عیسى ابن مریم رسولاللّه و كلمته»(328)
4. حوادثى كه انسان با آنها آزمایش مىشود. «و اذا ابتلى ابراهیم ربّه بكلمات»(329)
5. آیات الهى. دربارهى حضرت مریم مىخوانیم: «و صدّقت بكلمات ربّها»(330)
6. اسباب پیروزى حقّ بر باطل. «و یرید اللّه ان یحقّ الحق بكلماته و یقطع دابر الكافرین»(331)، «و یمح اللّه الباطل و یحقّ الحق بكلماته»(332)
از جمع مطالب گذشته به دست مىآید كه مراد از «كلمة» تنها لفظ نیست، بلكه مراد سنّتها، مخلوقات، اراده و الطاف الهى است كه در آفرینش جلوه مىكند.
بنابراین، اگر همهى درختان قلم و همهى دریاها مركّب شوند، نمىتوانند كلمات الهى را بنویسند، یعنى نمىتوانند آفریدههاى خدا، الطاف الهى و سنّتهایى را كه در طول تاریخ براى انسانها و همهى موجودات وجود داشته است بنویسند. «واللّه العالم»
در روایت مىخوانیم: امام كاظمعلیه السلام فرمود: «مصداق كلمات اللّه ما هستیم كه فضایل ما قابل ادراك و شماره نیست».(333)
آرى، اولیاى خدا از طرف ذات مقدّس او واسطهى فیض هستند و هر لطف و كمالى، از طریق آن بزرگواران به دیگران مىرسد.