ترجمه
اى مردم! از پروردگارتان پروا كنید و بترسید از روزى كه هیچ پدرى مسئولیّت (اعمال) فرزندش را نمىپذیرد و هیچ فرزندى به جاى پدرش قبول مسئولیّت نمىكند، قطعاً وعدهى خداوند حقّ است، پس زندگى دنیا شما را نفریبد و (شیطانِ) فریبكار، شما را نسبت به خدا فریب ندهد.
نکته ها
عبارتِ «لایَجْزى»، هم به معناى جزا و كیفر و پاداش است و هم به معناى كفایت و تكفّل، كه در اینجا مراد معناى دوم است. «غَرور»، صیغهى مبالغه، به معناى بسیار فریبنده است كه مصداق روشن آن شیطان است وبه هر چیز یا كسى گفته مىشود كه انسان را مىفریبد.
پيام ها
1- همه باید از خدا پروا داشته باشیم و از انواع انحرافات عقیدتى، اخلاقى و عملى بپرهیزیم. «یا ایّها النّاس اتّقوا ربّكم»
2- بهترین زاد و توشه براى روزى كه حتّى پدر و فرزند به داد یكدیگر نمىرسند، تقواست. «اتّقوا ربّكم و اخشوا یوماً لایجزى والد...»
3- خطر قیامت جدّى است، لذا هشدارهاى پى در پى لازم است. (دو بار امر و دو بار نهى در آیه آمده است: «اتّقوا - اخشوا - لاتغرّنّكم - لایغرّنّكم»)
4- روز قیامت، روز بزرگى است. (كلمهى «یوماً»، نكره و با تنوین آمده، نشانهى عظمت و بزرگى است.) «اخشوا یوماً»
5 - در قیامت، هركس گرفتار عمل خویش است و عهدهدار كار دیگرى نیست. «لایجزى... شیئاً»
6- آنچه انسان را از قیامت غافل مىكند، دنیا و شیطان فریبنده است. «فلاتغرّنّكم الحیاة الدنیا و لایغرّنّكم باللّه الغرور»
7- حَسَب و نَسَب، در قیامت كارایى ندارد. «لایجزى والد - و لامولود» (وقتى پدر وفرزند به فریاد یكدیگر نمىرسند، حساب دیگران روشن است)
8 - ترس از قیامت، مانع فریفتگى انسان به زندگى دنیاست. «اخشوا یوماً... و لایغرّنّكم باللّه الغرور»
9- شیطان در بعضى اوقات، حتّى در مقدّسترین امور براى فریب افراد استفاده مىكند. «و لایغرّنّكم باللّه الغرور»
قیامت، روز تنهایى
خداوند، حكیم است و خداىِ حكیم، ساختهى خود را نابود نمىكند. دنیا، خانهاى است كه مهندسش آن را خراب مىكند تا، بناى بهترى بسازد. بنا بر روایات؛ مرگ، تغییر لباس، تغییر منزل و مقدّمهاى براى تكامل و زندگى ابدى است.
به علاوه عدالتِ خداوند، وجود قیامت را براى انسان ضرورى مىكند، زیرا ما خوبان و بدانى را مىبینیم كه در دنیا به پاداش و كیفر نمىرسند، بنابراین خداوند عادل باید سراى دیگرى را براى آن پاداش و كیفر آنها قرار دهد.
گرچه گاه و بیگاه كیفر و پاداشهایى در دنیا مشاهده مىشود، ولى جایگاه بسیارى از اعمال تنها قیامت است، زیرا در بعضى موارد امكان آن در دنیا وجود ندارد. مثلاً كسى كه در راه خدا شهید شده، در دنیا حضور ندارد تا پاداش بگیرد و یا كسى كه افراد زیادى را كشته، در دنیا امكان تحمّل بیش از یك كیفر را ندارد.
علاوه بر آنكه رنج و كیفر خلافكار در دنیا به تمام بستگان بىتقصیرش نیز سرایت مىكند، پس باید پاداش و كیفر در جایى باشد كه به دیگران سرایت نكند.
جمع شدن ذرّات پخش شدهى مردگان نیز كار محالى نیست. همان گونه كه ذرّات چربىِ پخش شده در مَشكِ دوغ، در اثر تكانِ مَشك، یكجا جمع مىشود، خداوند نیز با تكان شدید زمین، اجزاى همهى مردگان را یكجا جمع مىكند. «اذا زلزلت الارض زلزالها . و أخرجت الارض أثقالها»(337) بگذریم كه خود ما نیز از یك تك سلول آفریده شدهایم كه این سلول نیز از ذرّات خاكى است كه تبدیل به گندم، برنج، سبزى و... شده و به صورت غذاى والدین و سپس نطفه و سرانجام به شكل انسانى كامل در آمده است.
آنچه در این آیه مورد توجّه قرار گرفته، صحنهى دلخراشى است كه پدر نمىتواند كارى براى فرزند خود انجام دهد. در موارد دیگر قرآن، صحنههایى مطرح شده كه اگر آن آیات را یكجا بنگریم غربت، ذلّت و وحشت انسان را درك خواهیم كرد:
در آن روز، نه مال به فریاد انسان كافر مىرسد و نه فرزند. «یوم لاینفع مال و لابنون»(338)
در آن روز، دوستان صمیمى كفّار از حال یكدیگر نمىپرسند. «و لایسئل حمیم حمیاً»(339)
در آن روز، پشیمانى و عذرخواهى براى كافر سودى ندارد. «و لایؤذن لهم فیعتذرون»(340)
در آن روز، نسبتها و آشنایىها براى كافر سودى ندارند. «فلاانساب بینهم یومئذ»(341)
در آن روز، وسیلهها و سببها براى كافر از كار مىافتد. «تَقطّعت بهم الاسباب»(342)
به هر حال، آن روز، روز غربت و تنهایى انسان است.