ترجمه
پیامبر به مؤمنان از خودشان سزاوارتر است، و همسران او (در حرمت نكاح مانند) مادران مؤمنان محسوب مىشوند، و در كتاب خداوند، خویشاوندان (نسبى) بعضى نسبت به بعضى از مؤمنان و مهاجران (كه قبلاً بر اساس ایمان و هجرت ارث مىبردند، در ارث بردن) اولویّت دارند، مگر آن كه بخواهید نسبت به دوستانتان نیكى كنید (و سهمى از اموال خود را در قالب وصیّت به آنان بدهید)؛ این (حكم) در كتاب (الهى) نوشته شده است.
نکته ها
در تفسیر مجمع البیان مىخوانیم: پیامبر اكرمصلى الله علیه وآله میان مسلمانان (انصار و مهاجرین) عقد اخوّت برقرار كرده بود، به گونهاى كه مثل برادر حقیقى از یكدیگر ارث مىبردند، زیرا مهاجران در آغاز، از وطن و اموال و بستگان خود دور شده بودند و عقد اخوّت، این موارد را جبران مىكرد تا آنكه آیه نازل شد و چنین ارثى را لغو كرد و فرمود: ملاك ارث بردن، خویشاوندى است.
هنگامى كه فرمان پیامبرصلى الله علیه وآله در مورد حركت براى جنگ تبوك صادر شد، بعضى گفتند: ما باید از والدین خود اجازه بگیریم. این جمله نازل شد كه «النّبى اولى بالمؤمنین».(367)
پیامبر اكرمصلى الله علیه وآله در روز غدیرخم كه به فرمان خداوند، حضرت على علیه السلام را به جانشینى خود منصوب فرمود، قبل از معّرفى و نصب آن حضرت، جملهى «ألستُ اولى بكم من انفسكم» را بیان فرمودند و از آنان اقرار گرفتند كه آیا طبق آیه قرآن، من از شما حتّى نسبت به خودتان اولویّت ندارم؟! همه گفتند: بله.
آنگاه پیامبرصلى الله علیه وآله فرمودند: «مَن كنتُ مولاه فهذا علىّ مولاه»(368)
اولویّت پیامبر بر مؤمنان، در مسایل حكومتى و فردى و تمام امور است. «النّبى اولى» چنانكه در آیهى 36 همین سوره مىخوانیم: براى هیچ زن و مرد با ایمانى در برابر قضاوت پیامبر حقّ انتخاب و اختیارى نیست. «ما كان لمؤمن ولا مؤمنة اذا قضى اللّه و رسوله امرا ان یكون لهم الخیرة» در روایات بسیارى آمده است: پیامبر اكرمصلى الله علیه وآله، این اولویّت را براى امامان معصومعلیهم السلام نیز قائل بودند.(369)
در حدیث مىخوانیم: رسول خداصلى الله علیه وآله فرمود: «والذّى نفسى بیده لا یؤمن احدكم حتّى اكون اَحَبَّ الیه من نفسه و ماله و ولده والناس اجمعین» سوگند به خدایى كه جانم در دست اوست، ایمان هیچ یك از شما كامل نیست، مگر این كه مرا از جان و مال و فرزند و از همهى مردم بیشتر دوست داشته باشد.(370)
پيام ها
1- پیامبر، بر تمام مؤمنان ولایت كامل دارد و ولایت آن حضرت بر مردم، از ولایت خودشان بر امورشان برتر است. «النبىّ اولى بالمؤمنین» (در جامعه اسلامى، باید دین سالارى باشد.)
2- لازمهى ایمان به خداوند، پذیرش ولایت رسول خداست. «النّبى اولى»
3- احترام همسران پیامبر لازم است. «ازواجه امّهاتهم» (حتّى پس از رحلت پیامبر، كسى حقّ ندارد با همسران پیامبر ازدواج كند.)
4- قرار گرفتن همسران پیامبر به منزلهى مادر، سبب ارث بردن آنان از مردم نمىشود. «و ازواجه امّهاتهم و اولوا الارحام بعضهم اولى ببعض»
5 - خویشاوندى و پیوندهاى خانوادگى، اولویّتآور است. «اولوا الارحام بعضهم اولى ببعض»
6- قوانین ثابت ارث، مانع رسیدگى به وضعیّت دوستان محروم نشود. «الاّ ان تفعلوا الى اولیائكم معروفا»
7- اولویّت خویشاوندان در ارث، بعد از عمل به وصیّت است. «و اولوا الارحام بعضهم اولى ببعض... الاّ تفعلوا...» (آرى، اگر فردى وصیّت كرد كه بخشى از مال او صرف دوستانش شود، اوّل باید به وصیّت عمل شود و سپس تقسیم شود.)
8 - احكام ومسایل حقوقى را در امور خانوادگى جدّى بگیریم. «فى الكتاب مسطورا»
9- ثبت و ضبط امور، كارى الهى است. «فى الكتاب مسطورا»