ترجمه
و قطعاً خداوند وعدهى خود را (مبنى بر پیروزى شما در جنگ اُحد) محقّق گرداند، زیرا كه دشمن را با خواست او مىكشتید، تا آنكه سست شدید و در كار (جنگ و تقسیم غنائم) به نزاع پرداختید و از (دستور پیامبر) نافرمانى كردید، با آنكه خداوند (پیروزى و) آنچه را (از غنائم) كه محبوب شما بود به شما نشان داده بود. برخى از شما خواهان دنیایند (و غنائم جنگى،) و برخى خواهان آخرت (و شهادت در راه خدا). پس آنگاه خداوند شما را از (تعقیب) آنان منصرف ساخت (و پیروزى شما به شكست انجامید،) تا شما را بیازماید، ولى از (خطاى) شما درگذشت و همانا خداوند نسبت به مؤمنان، صاحب فضل و بخشش است.
نکته ها
مسلمانان در سال دوّم هجرى، در جنگ بدر پیروز شدند و خداوند وعده داده بود كه در جنگهاى آینده نیز پیروز مىشوند. در سال بعد كه جنگ اُحد واقع شد، پیامبرصلى الله علیه وآله پنجاه نفر مسلح را براى حفاظت از درّهها و كوهها نصب كرد. چون جنگ شروع شد، در آغاز مسلمانان حمله كرده و نفس دشمن را گرفته و آنها را شكست دادند، اما متأسّفانه در بین آن پنجاه نفر كه مسئول حفاظت از كوه بودند، اختلاف شد، عدّهاى گفتند: پیروزى ما قطعى است، پس به سراغ جمع غنائم برویم و عدّهى كمى همچنان سنگرها را حفظ كردند. دشمنِ شكست خورده، از همان منطقهاى كه بدون محافظ مانده بود حمله كرد و این بار مسلمانها ضربهى سنگینى خوردند و شهداى بسیارى دادند، تا آنجا كه جان پیامبر در معرض خطر قرار گرفت و بسیارى از مسلمانان پا به فرار گذاشتند.
پس از پایان جنگ، مسلمانان از پیامبرصلى الله علیه وآله انتقاد مىكردند كه مگر خدا به ما وعدهى پیروزى نداده بود، پس چرا شكست خوردیم؟ این آیه پاسخ مىدهد كه وعدهى خدا راست بود، ولى سستى و نزاع و نافرمانى عاملِ شكست شما شد.
پيام ها
1- معناى تحقق وعدههاى خدا، نادیده گرفتن سنّتهاى الهى نیست. نصرت خداوند تا زمانى است كه شما به وظیفه عمل كنید. «لقد صدقكم اللّه وعده...اذا فشلتم و تنازعتم»
2- از جمله عوامل شكست، سستى، نزاع و عدم اطاعت از فرماندهى است. «فشلتم و تنازعتم... وعصیتم»
3- افراد براى هدفهاى متفاوت جنگ مىكنند. بعضى براى دنیا مىجنگند و بعضى براى آخرت. «منكم من یریدالدنیا و منكم من یرید الاخرة»
4- پایدارى در نبرد، حفظ وحدت و اطاعت، نشانهى آخرت خواهى رزمندگان است. «منكم من یرید الآخرة»
5 - جزاى كسى كه بجاى شكر نعمت پیروزى، به اختلاف و نافرمانى و سستى دامن زند، شكست است. «صرفكم عنهم»
6- عامل شكستهاى بیرونى، درونى است. شما در درون سست و نافرمان شدید، لذا در بیرون شكست خوردید. «فشلتم... صرفكم عنهم»
7- شكستها، وسیلهى آزمایش الهى هستند. «لیبتلیكم»
8 - هنگام تخلّف و شكست نیز از لطف خدا مأیوس نشوید. «عفا عنكم»
9- ایمان، بستر و زمینهى دریافت فضل خاص خداوند است. «عفا عنكم و اللّه ذو فضل على المؤمنین»
10- مؤمن را به خاطر یك خلاف نباید از صفوف اهل ایمان خارج دانست، بلكه باید از یك سو هشدار داد و از سوى دیگر با تشویق دلگرمش كرد. «عفا عنكم و اللّه ذو فضل على المؤمنین»