ترجمه
پس (اى پیامبر!) صبر كن كه وعدهى خداوند حقّ است. پس هرگاه بخشى از آن چه را به آنان وعده داده‌ایم به تو نشان دهیم، یا (پیش از آن) تو را از دنیا ببریم، (در هر صورت) به سوى ما بازمىگردند (و عذاب را مىچشند).
نکته ها
در این سوره ضمن این كه سه بار از مجادله و ستیز كفّار سخن به میان آمده است،(165) خداوند به پیامبر اكرم صلى الله علیه وآله مىفرماید: پس صبر كن كه وعدهى خدا حقّ است.
هم تهدید دشمنان لازم است و هم تسلّى دوستان. آیات قبل براى تهدید كفّار ستیزهجو بود و این آیه براى تسلّى پیامبر اكرم صلى الله علیه وآله و مؤمنان.
رفتار پیامبر صلى الله علیه وآله با مردم
تمام برخوردهاى پیامبر با مردم، طبق فرمان خداوند بوده است، نه سلیقهى شخصى و این برخوردها در موارد گوناگون و با افراد مختلف، متفاوت بوده است. آیاتى را كه در این زمینه وجود دارد مىتوان به دو دسته تقسیم كرد:
دستهى اوّل: آیاتى كه دربارهى رفتار و برخورد آرام با مردم سخن مىگوید.
دستهى دوم: آیاتى كه در مورد برخوردهاى تند با منحرفان و نااهلان نازل شده است.
در این جا از هر دو مورد، آیاتى را به عنوان نمونه ذكر مىكنیم:
دستهى اول: آیات مربوط به برخوردهاى آرام و مثبت پیامبر با مردم.
«فاصبر» (آیهى مورد بحث).
«و اخفض جناحك لمن اتّبعك من المؤمنین»(166) بال و پر خود را براى مؤمنانى كه از تو پیروى مىكنند، بگستر.
«و صلّ علیهم انّ صلاتك سكن لهم»(167) بر آنان درود فرست (و دعا كن) زیرا دعاى تو، مایهى آرامش آنان است.
«اُدع الى سبیل ربّك بالحكمة و الموعظة الحسنة»(168) با حكمت و اندرز نیكو، مردم را به سوى پروردگارت دعوت نما.
«فاعف عنهم و استغفر لهم و شاورهم»(169) آنها را ببخش و براى آنها آمرزش بخواه و با آنان مشورت كن.
«اِدفع بالتى هى احسن»(170) بدى را با نیكى دفع كن.
«تَعالَوا الى كلمة سواء بیننا و بینكم»(171) بیایید به سوى كلام و سخنى كه میان ما و شما یكسان است.
«فبایعهن و استغفر لهن»(172) با آنها بیعت كن و براى آنها (از درگاه خداوند) طلب آمرزش نما.
«قل اذن خیر لكم»(173) بگو گوش دادن او به نفع شما است.
«اذا جاءك الذّین یؤمنون بآیاتنا فقل سلام علیكم»(174) هرگاه كسانى كه به آیات ما ایمان دارند نزد تو آیند به آنها بگو سلام بر شما.
«لو كنتَ فظّاً غلیظ القلب لانفضّوا من حولك»(175) اگر خشن و سنگدل بودى از اطراف تو پراكنده مىشدند.
«و ان جنحوا للسلم فاجنح لها»(176) اگر (دشمنان) به صلح تمایل داشتند (تو نیز) تمایل نشان بده.
«بشّر المؤمنین بان لهم من اللّه فضلاً كبیراً»(177) مؤمنان را بشارت ده كه براى آنها از سوى خداوند فضل و پاداش بزرگى است.
دستهى دوم: آیات مربوط به رفتار قاطعانه با نااهلانى كه قابل هدایت نیستند.
«فاعرض عنهم»(178) از آنها روى بگردان.
«فلا تطع المكذبین ودّوا لو تدهن فیدهنون»(179) از تكذیب كنندگان اطاعت مكن كه آنها دوست دارند نرمش نشان دهى تا نرمش نشان دهند. (نرمشى توأم با انحراف از مسیر حقّ)
«جاهد الكفّار و المنافقین و اغلظ علیهم»(180) با كافران و منافقان ستیز كن و بر آنان سختگیرى.
«هم العدو فاحذرهم»(181) آنان دشمنان تو هستند، از آنها برحذر باش.
«لئن لم ینته المنافقون و الذّین فى قلوبهم مرض و المرجفون فى المدینه لنغرینك لهم ثم لا یجاورونك فیها الا قلیلاً»(182) اگر منافقین و آنها كه در دلهایشان بیمارى است و (همچنین) آنها كه اخبار دروغ و شایعات بى اساس در مدینه پخش مىكنند دست از كار خود برندارند تو را بر ضد آنها مىشورانیم و جز مدّت كوتاهى نمىتوانند در كنار تو در این شهر بمانند.
«لا تصلّ على احد منهم مات ابدا و لا تقم على قبره»(183) بر مردهى هیچ یك از منافقان نماز مگزار (و براى دعا و استغفار) برابرش نایست.
«ذرهم فى خوضهم یلعبون»(184) آنها را در گفتگوهاى لجاجت آمیزشان به حال خود رها كن تا بازى كنند.
«لا تقم فیه»(185) در آن (مسجد ضرار) هرگز (براى نماز) نایست.
«لا تطع الكافرین و المنافقین و دَع اذاهم»(186) از كافران و منافقان اطاعت مكن و به آزارهاى آنها اعتنا مكن.
165) غافر، 35، 56 و 61.
166) شعراء، 215.
167) توبه، 103.
168) نحل، 125.
169) آل عمران، 159.
170) فصّلت، 34.
171) آل عمران، 64.
172) ممتحنه، 12.
173) توبه، 61.
174) انعام، 53.
175) آل عمران، 159.
176) انفال، 61.
177) احزاب، 47.
178) سجده، 30.
179) قلم، 8 - 9.
180) توبه، 73.
181) منافقون، 4.
182) احزاب، 60.
183) توبه، 84.
184) انعام، 91.
185) توبه، 108.
186) احزاب، 48.
پيام ها
1- یاد قدرت الهى نسبت به تنبیه و كیفر مجرمان، عامل امید و صبر است. «بئس مثوى المتكبّرین فاصبر»
2- تأخیر در كیفر مجرمان، نباید سبب شك و تردید شود. «فاصبر ان وعداللّه حقّ»
3- حقّ بودن وعدههاى الهى، مایهى صبر و آرامش است. «فاصبر» زیرا «ان وعداللّه حقّ»
4- پیامبر اكرم صلى الله علیه وآله در انتظار كیفر كفّار در دنیاست، ولى خداوند طبق حكمت كار مىكند و انتظارات پیامبر حكمت او را به هم نمىزند. «اما نرینّك او نتوفّینّك»
5 - صبر در برابر ناملایمات، حدّى ندارد و تا پایان عمر باید صبر كرد. «فاصبر... امّا... نتوفینّك»
6- خداوند در كیفر مجرمان عجله ندارد. «امّا نرینك... او نتوفینّك»
7- در دنیا ممكن نیست مجرمان مجازاتِ كامل شوند؛ سراى دیگرى لازم است. «بعض الذّى نعدهم»
8 - كارهاى الهى زمان بندى دارد و هر یك در زمان خود واقع مىشود. «نرینّك... او نتوفینّك»
9- مرگ نابودى نیست، تحویل و تحوّل است. «نتوفینّك»
10- مرگ براى همه است، حتّى براى پیامبران. «نتوفینّك»
11- هیچ كس از دست قدرت خداوند فرار نخواهد كرد. «الینا یرجعون»
12- احضار افراد در قیامت اجبارى است. «یُرجعون»