ترجمه
خداوند درباره (ارث) فرزندانتان به شما سفارش مىكند، براى پسر مانند سهم دو دختر است، پس اگر وارثان از جنس زن و بیش از دو نفر باشند، دوسوّم میراث، سهم آنان است و اگر یكى باشد، نصف میراث از آنِ اوست. و براى هر یك از پدر و مادرِ (میّت)، یك ششم میراث است، اگر میّت، فرزندى داشته باشد. امّا اگر فرزندى نداشته و پدر ومادر، تنها وارث او باشند، مادر یكسوّم مىبرد (و باقى براى پدر است) و اگر متوفّى برادرانى داشته باشد، مادرش یك ششم مىبرد. (البتّه تقسیم ارث) پس از عمل به وصیّتى است كه او (متوفّى) سفارش كرده یا پرداخت بدهى اوست. شما نمىدانید پدران و پسرانتان، كدامیك برایتان سودمندترند. این احكام، از سوى خدا واجب شده است، همانا خداوند دانا و حكیم است.
نکته ها
گرچه دریافتى ارث زن نصف مرد است، ولى بهرهگیرىاش دو برابر مرد است. فرض كنید مقدار موجودى 30 باشد كه دختر 10 و پسر 20 مىبرد، ولى دختر به خاطر آنكه تعهّدى ندارد، سهم خود را پسانداز مىكند و براى مخارج زندگى از سهم پسر كه 20 بود بهرهمند مىشود. پس نیاز خود را از سهم مرد تأمین كرده و سهم خود را ذخیره دارد. بنابراین دختر در گرفتن نصف مىگیرد، ولى در بهرهگیرى كاملاً تأمین است.
در حدیثى از امام جوادعلیه السلام آمده است: هیچگونه هزینه فردى واجتماعى بر عهده زن نیست، علاوه بر آنكه هنگام ازدواج مهریه مىگیرد، ولى مرد هم مهریه مىدهد، هم خرج زن را عهدهدار است. زن بىهیچ مسئولیّتى سهم ارث دریافت مىكند وحقّ پسانداز دارد ولى در بهرهگیرى، از همان سهم مرد بهره مىگیرد.[241]
احكام ارث، در تورات نیز بیان شده[242] و در انجیل آمده است كه مسیح گفت: من نیامدهام تا احكام تورات را تغییر دهم.
عرب جاهلى، زنان و كودكان را از ارث محروم مىكرد، ولى اسلام براى هریك از فرزند و همسر، متناسب با نیازهاى آنان سهم الارث قرار داد.
رسیدن ارث به فرزند، انگیزهى فعّالیت بیشتر است. اگر انسان بداند كه اموالش به فرزندش نمىرسد، چندان تحرّك از خود نشان نمىدهد. در فرانسه، هنگامى كه قانون ارث لغو شد، فعّالیتهاى اقتصادى ضعیف شد.
بیشتر بودن سهم فرزندان متوفّى از والدین او، شاید براى آن است كه والدین، سالهاى پایانى عمر را مىگذرانند و نیاز كمترى دارند. اگر متوفّى برادر نداشت، سهم مادر یك سوّم، و اگر داشت یك ششم، و باقى براى پدر است. شاید بدان جهت كه مخارج برادران متوفّى معمولاً به عهدهى پدر است، نه مادر.
امام صادقعلیه السلام فرمود: پرداخت بدهى میّت برانجام وصیّت او مقدّم است[243] چنانكه اگر وصیّت او خلاف شرع باشد نباید عملى شود.[244]
شخصى از اینكه زنش دختر زاییده بود، نگران بود. امام صادقعلیه السلام این قسمت از آیه را براى او تلاوت فرمود كه: «لاتدرون ایّهم اقرب لكم نفعاً»[245]
241) تفسیر نورالثقلین.
242) تورات، سِفر اعداد، باب 27، آیه 8 - 11.
243) تفسیر نورالثقلین.
244) بحار، ج100، ص201 وتفسیر قمّى، ج1، ص65.
245) تفسیر نورالثقلین.
پيام ها
1- اسلام، آیین فطرت است. آن گونه كه وجود فرزند، تداوم وجود والدین است و خصوصیّات و صفات جسمى و روحى آنان به فرزند منتقل مىشود، اموال هم باید به فرزندان منتقل گردد. «یوصیكماللّه فى اولادكم»
2- وصیّت كه حقّ خود انسان است، بر حقوق وارثان مقدّم است. «منبعد وصیّة»
3- حقوق مردم، بر حقوق وارثان و بستگان مقدّم است. «من بعد... دین»
4- در تفاوت سهم ارثِ بستگان، حكمتهایى نهفته است كه ما نمىدانیم. سهم ارث، بر اساس مصالح واقعى بشر استوار است، هرچند خود انسان بىتوجّه باشد. «لاتدرون ایهم اقرب لكم نفعاً»
5 - علم و حكمت، دو شرط ضرورى براى قانونگذارى است. احكام ارث، بر علم و حكمت الهى استوار است. «فریضة مناللّه ...حكیماً علیما»