ترجمه
و دین و آیین چه كسى بهتر از آن كس است كه خود را تسلیم خدا كرده، در حالى كه نیكوكار است و از آیین ابراهیمِ حقگرا پیروى كرده است؟ و خداوند، ابراهیم را به دوستى خود برگزید.
نکته ها
در دو آیهى قبل، اصل را بر «عمل» دانست، نه انتساب به اسلام یا مسیحیّت. این آیه براى جلوگیرى از این است كه پنداشته نشود همهى ادیان وعقاید یكسانند.
مخفى نماند كه تسلیم خدا بودن از رضا به قضاى او بالاتر است. چون در رضا، انسانِ راضى خود را كسى مىداند ولى در تسلیم، انسان براى خود ارزشى در برابر خدا قائل نیست.[384]
«حَنیف» یعنى كسى كه از راه انحرافى به حقّ گرویده است، بر عكس «جنیف» كه كسى را گویند كه از حقّ به باطل گرویده است.
«خَلیل» یا از ریشهى «خُلَّت» به معناى دوستى است، یا از «خَلَّت» به معناى نیاز است، ولى معناى اوّل مناسبتر است.
طبق روایات، مقام خلیل اللّهى ابراهیم، به خاطر سجدههاى بسیار، اطعام مساكین، نماز شب، رد نكردن سائل و مهمان نوازى او بوده است.[385]
پیامبر اسلامصلى الله علیه وآله تابع آیین ابراهیم است. «اوحینا الیك ان اتبع ملة ابراهیم حنیفاً»[386]
ابراهیم، «خلیل اللّه» است و محمّد، «حبیب اللّه».[387]
كسانى كه وجههى خود را الهى كنند، برندهاند. چون «كل شىءهالك الا وجهه»[388] جز وجه الهى، همه چیز فانى است.
384) تفسیر اطیبالبیان.
385) تفسیر نورالثقلین.
386) نحل، 123.
387) درّالمنثور، ج2 ص230.
388) قصص، 88.
پيام ها
1- برترین آیین، پیروى از دین ابراهیم است. «و من احسن دیناً»
2- تسلیم در برابر خداوند واحسان به مردم از اصول ادیان الهى است. «اَسلم... و هو محسن»
3- مكتب، بر پایهى ایمان و عمل، هر دو استوار است و هر كدام بدون دیگرى ناقص است. «اسلم...و هو محسن»
4- بهترین الگوهاى مردم كسانى هستند كه خداوند آنان را براى خود برگزیده است. «و اتّبع ملّة ابراهیم حنیفاً و اتّخذ اللَّه ابراهیم خلیلاً»
5 - هر كس از باطل روى گرداند خود را آماده مقام خلیل اللّهى مىكند. «حنیفاً و اتّخذ اللَّه ابراهیم خلیلاً»