ترجمه
و اگر از (ناسازگارى و) جدایى میان آن دو (زن و شوهر) بیم داشتید، پس داورى از خانوادهى شوهر، و داورى از خانوادهى زن برگزینید (تا به اختلاف آن دو رسیدگى كنند) اگر این دو بناى اصلاح داشته باشند خداوند میان آن دو را به توافق مىرساند، زیرا خداوند، (از نیّات همه) با خبر و آگاه است.
نکته ها
این آیه، براى رفع اختلاف میان زن و شوهر، و پیشگیرى از وقوع طلاق، یك دادگاه خانوادگى را با امتیازات زیر مطرح مىكند:
1- داوران، از هردو فامیل باشند تا سوز، تعهّد وخیرخواهى بیشترى داشتهباشند.
2- این دادگاه، نیاز به بودجه ندارد.
3- رسیدگى به اختلاف در این دادگاه، سریع، بدون تراكم پرونده و مشكلات كارِ ادارى است.
4- اسرار دادگاه به بیگانگان نمىرسد ومسائل اختلافى در میان خودشان مىماند.
5 - چون داوران از خود فامیلند، مورد اعتماد طرفین مىباشند.
براى حل همه مشكلات، انتخاب داور جایز است. امام باقرعلیه السلام در پاسخ اعتراضى كه به پذیرش حكمیّت در صفّین براى حضرت علىعلیه السلام بود این آیه را تلاوت فرمودند.[273]
از امام صادقعلیه السلام دربارهى «فابعثوا حَكماً...» سؤال شد، حضرت فرمود: حَكمین نمىتوانند به طلاق وجدایى حكم كنند، مگر آنكه از طرفین اجازه داشتهباشند.
[274]
273) تفسیر نورالثقلین و احتجاج طبرسى، ج2، ص58.
274) كافى، ج6، ص146.
پيام ها
1- علاج واقعه قبل از وقوع باید كرد. نگرانى از شقاق و جدایى كافى است تا اقدام به گزینش داوران شود. «ان خفتم»
2- قبل از نگرانى از شقاق، در زندگى مردم دخالت نكنیم. «وان خفتم»
3- طلاق و جدایى، سزاوار ترس و نگرانى است. «خفتم شقاق»
4- زن و شوهر، یك روح در دو پیكرند. كلمه «شقاق» در جایى بكار مىرود كه یك حقیقت به دو قسمت تقسیم شود.
5 - اقدام براى اصلاح میان زن و شوهر باید سریع باشد. حرف «فاء» در جمله «فابعثوا» براى تسریع است.
6- جامعه در برابر اختلافات خانوادهها، مسئولیّت دارد. «وان خفتم... فابعثوا»
7- بستگان، در رفع اختلاف خانوادهها، مسئولیّت بیشترى دارند. «من اهله»
8 - زن ومرد در انتخاب داور، حقّ یكسان دارند. «حَكماً من اهله و حَكماً من اهلها»
9- در جامعه به افرادى اعتماد كنیم و داورى آنان را بپذیریم. «فابعثوا حكماً...»
10- مشكلات مردم را با كمك خود مردم حل كنیم. «فابعثوا حكماً من اهله»
11- از آشتى دادن ناامید و مأیوس و نسبت به آن بىتفاوت نباشیم. «فابعثوا»
12- بیش از نگرانى، موج ایجاد نكنیم، یك داور براى هر یك كافى است. «حَكماً من اهله و حَكماً من اهلها»
13- اسلام به مسائل شورایى وكدخدامنشى توجّه دارد. «حكماً من اهله و... اهلها»
14- همه مسائل را به قاضى و دادگاه نكشانید، خودتان درونگروهى حل كنید. «فابعثوا حكماً من اهله»
15- هرجا سخن از حقّ و حقوق است، طرفین باید حضور داشته باشند. «حكماً من اهله و حَكماً من اهلها»
16- باید زن و شوهر، داورى داوران انتخاب شده را بپذیرند. (لازمه انتخاب داور، اطاعت از حكم اوست.)
17- در انتخاب داور باید به آگاهى، رازدارى واصلاحطلبى آنان توجّه كرد. «ان یریدا اصلاحاً»
18- هرجا حسن نیّت و بناى اصلاح باشد، توفیق الهى هم سرازیر مىشود. «ان یریدا اصلاحاً یوفّق اللّه بینهما»
19- دلها بدست خداست. «یوفّق اللَّه بینهما»
20- به عقل و تدبیر خود مغرور نشوید، توفیق را از خداوند بدانید. «یوفّق اللّه»
21- طرح قرآن براى اصلاح خانواده برخاسته از علم و حكمت الهى است. «علیماً خبیراً»
22- باید حسن نیّت داشت، چرا كه خداوند، به انگیزههاى همه آگاه است. «انّ اللّه كان علیماً خبیراً»