ترجمه
و خدا را بپرستید و هیچ چیز را شریك او قرار ندهید و به پدر و مادر نیكى كنید و به بستگان و یتیمان و بینوایان و همسایهى نزدیك و همسایهى دور و یار همنشین و در راه مانده و زیردستان و بردگانتان (نیز نیكى كنید.) همانا خداوند، هر كه را متكبّر و فخرفروش باشد، دوست نمىدارد.
نکته ها
این آیه، از حقّ خدا «واعبدوااللَّه» تا حقّ بردگان «ملكت ایمانكم» را بیان كرده و این نشانهى جامعیّت اسلام است.
«الجار ذىالقربى والجار الجنب»، شامل همسایهى فامیل و غیر فامیل، هم عقیده و غیر هم عقیده نیز مىشود. به گفتهى روایات تا چهل خانه از هر طرف، همسایهاند.[275] یعنى در مناطق كوچك، همه همسایهاند.
«الصاحب بالجنب»، شامل رفقاى دائمى یا موقّت، رفقاى سفر، یا آنان كه به امید نفعى سراغ انسان مىآیند، مىشود.
«ابنالسبیل»، ممكن است در وطن خود متمكن باشد و ما شناختى از او و بستگانش نداشته باشیم، فقط بدانیم كه درماندهى در سفر و فرزند راه است كه باید مورد حمایت قرار گیرد.
«مختال»، كسى است كه در دنیاى خیال، خود را بزرگ مىپندارد و تكبر مىكند. اگر به اسب هم «خیل» مىگویند چون متكبّرانه راه مىرود.
احسان به پدر و مادر، شامل محبّت، خدمت، كمك مالى، علمى، عاطفى و مشورت با آنان مىشود.
شرط احسان به والدین خوب بودن آنان نیست، ولى اطاعت از والدین در صورتى است كه آنان به امرى بر خلاف رضاى خدا فرمان ندهند.
امام صادقعلیه السلام فرمودند: پیامبرصلى الله علیه وآله و علىعلیه السلام پدران این امّت هستند، زیرا در قرآن آمده: «اعبدوا اللّه... و بالوالدین احساناً»[276]
275) وسائل، ج12، ص131.
276) تفسیر عیّاشى، ج1، ص241.
پيام ها
1- تنها عبادت خدا كافى نیست، دورى از هرگونه شرك و ریا لازم است. «واعبدوا اللَّه ولاتشركوا...»
2- نیكى به پدر و مادر، در كنار بندگى خدا وتوحید مطرح است. «واعبدوااللَّه... و بالوالدین احسانا»
3- خداپرست واقعى باید نسبت به بستگان، محرومان و همسایگان خود، متعهّد و مسئول باشد. «اعبدوااللَّه... ذى القربى و الیتامى»
4- همسایگان دور نیز بر انسان حقّ دارند. «الجار الجنب»
5 - در احسان كردن به اولویّتها توجّه كنید. نام والدین قبل از بستگان و نام آنان قبل از یتیمان آمده است.
6- بىتوجّهى به والدین و بستگان و یتیمان و محرومان جامعه، نشانهى تكبّر و فخر فروشى است. «ان اللّه لایحبّ من كان مختالاً فخوراً»
7- احسان، باید همراه با تواضع باشد. در ابتداى آیه سفارش به احسان شده و در پایان از تكبّر نهى نموده است. «لایحبّ كلّ مختال»