ترجمه
اى كسانى كه ایمان آورده‌اید! هرگاه در راه خدا (براى جهاد) گام برداشتید پس (در كار دشمن) تحقیق كنید و به كسى كه نزد شما (با كلامى یا عملى یا سلامى یا پیشنهادى) اظهار اسلام و صلح مىكند، نگویید: تو مؤمن نیستى، تا بدین بهانه كالاى زندگى دنیا و غنائم بدست آورید. زیرا كه غنائم بسیار، نزد خداوند است. شما نیز خودتان قبلاً این گونه بودید، پس خداوند بر شما منّت نهاد (تا ایمان در جانتان نفوذ كرد) پس تحقیق كنید (و زود دست به اسلحه نبرید) كه خداوند همواره به آنچه انجام مىدهید، به خوبى آگاه است.
نکته ها
پس از نبرد خیبر، رسول خداصلى الله علیه وآله «اُسامة بن زید» را همراه گروهى از مسلمانان به سوى یهودیان در یكى از روستاهاى فدك اعزام كرد تا آنان را به اسلام یا قبول شرایط ذمّه دعوت كنند. یكى از یهودیان به نام «مرداس» با آگاه شدن از آمدن سپاه اسلام، اموال و خانوادهى خود را در پناه كوهى قرار داد و در حالى كه به توحید و نبوّت پیامبر گواهى مىداد، به استقبال مسلمانان آمد. اُسامه به خیال آنكه او از روى ترس اظهار اسلام مىكند، او را كشت و اموالش را به غنیمت گرفت. پیامبر خدا از این رفتار كه به كشتن یك مسلمان انجامید، ناراحت شد.
انگیزهى مادّى و كسب غنائم در جهاد، چیزى است كه اسلام آن را نكوهش كرده و از اقدام شتابزده و كشتن بى تحقیق، زیر عنوان حركت انقلابى و قاطعیّت، انتقاد نموده است.
جملهى «كذلك كنتم من قبل» هم مىتواند اشاره به این باشد كه شما خودتان هم در آغاز، به ظاهر ادّعاى اسلام مىكردید و هم مىتواند (آن گونه كه در المیزان آمده است) اشاره به این باشد كه خود شما نیز در جاهلیّت با انگیزههاى مادّى و براى رسیدن به غنائم مىجنگیدید و اسلام آن انگیزهها را از میان برد.
ممكن است مراد از «القى الیكم السلام» اظهار اسلام وگفتن شهادتین باشد كه با شأن نزول موافق است ویا مراد از القاء سلام، پیشنهاد آتشبس و ترك جنگ و تسلیم باشد نه اسلام آوردن، كه معناى آیه این مىشود: به كسى كه پیشنهاد عدم تعرّض مىكند و اظهار تسلیم و ترك جنگ دارد، نگویید: تو به حرفت ایمان ندارى ودروغ مىگویى تا بتوانید او را بكشید و غنائمى به دست آورید.[348]
البتّه ممكن است مراد از جمله «تبیّنوا» در آخر آیه، تحقیق در تاریخ جاهلیّت باشد. یعنى شما قبل از اسلام براى دنیا جنگ مىكردید پس تحقیق كنید یعنى تاریخ را بررسى كنید كه چگونه اسلام به شما رشد داد، پس از تازه مسلمانان توقّع بالا نداشته باشید.[349]
348) تفسیر راهنما.
349) تفسیر راهنما ذیل آیه.
پيام ها
1- جهاد باید بر اساس اطلاعات وآگاهى از وضعیّت واهداف دشمن باشد. «فتبیّنوا»
2- كسانى را كه اظهار اسلام مىكنند، با آغوش باز بپذیرید. «لاتقولوا... لست مؤمناً»
3- در جبههى جهاد، از قدرت خود سوء استفاده نكنید. «لا تقولوا... لستَ مؤمناً»
4- بر چسبِ بىدینى به دیگران زدن و عجله در نسبت دادن كفر به افراد مشكوك ممنوع. «لا تقولوا... لستَ مؤمناً»
5 - ما مأمور به ظاهریم، نه درون افراد، اگر گفتارشان را نمىپذیریم، فورى هم ردّ نكنیم. «لا تقولوا... لستَ مؤمناً»
6- نه تنها ادّعا دلیل مىخواهد، بلكه ردّ مطلب نیز دلیل مىخواهد. «لاتقولوا... لستَ مؤمناً»
7- با انگیزههاى مادّى دیگران را تكفیر نكنید. «تبتغون عرض الحیاة الدنیا»
8 - در جنگها، اهداف مادّى را كنار بگذارید و قداست جهاد را با غنیمت طلبى نشكنید. «تبتغون عرض الحیاة الدنیا»
9- جاذبهى دنیا، رزمندگان جان بر كف را هم رها نمىكند. «اذا ضربتم فى سبیل اللّه... تبتغون عرض الحیاة الدنیا»
10- هدف از جهاد، پیوستن دیگران به اسلام است، نه كسب غنائم. پس به خاطر غنائم، دیگران را متّهم به بىدینى نكنیم. «لا تقولوا... لستَ مؤمناًتبتغون عرض الحیاة الدنیا»
11- خطر عوض شدن انگیزهها در جهاد، بسیار مهم است.«تبتغون»
12- دنیا، عارضى، ناپایدار و زودگذر است. «عرض الحیاة الدینا»
13- زهد و بىاعتنایى به دنیا، باید اخلاق رزمندهى مؤمن باشد. «تبتغون عرض الحیاة الدنیا»
14- شما بىتحقیق و بىپروا گام برندارید، خداوند مسائل مادّى را حل مىكند. «فعنداللّه مغانم كثیرة»
15- یاد پاداشهاى الهى، دنیا را در نظر كوچك مىكند. «فعنداللَّه مغانم كثیرة»
16- نعمتهاى مادّى را هم از خدا بخواهیم. «فعندالله مغانم»
17- انسان فطرتاً دنبال منافع مادّى است و باید به نحوى تأمین شود، چه بهتر كه با شناساندن ارزشهاى بهتر و جهت دادن به این خواسته فطرى او را از سقوط در ورطه سودهاى كم و ناروا باز داریم. «فعندالله مغانم كثیرة»
18- دنیاگرایى، خصلتى جاهلى است. «كذلك كنتم من قبل»
19- خود را به جاى دیگران بگذارید، بعد قضاوت كنید. شما هم روزى چنین بودید. «كذلك كنتم من قبل»
20- مغرور نشوید، كه ایمانتان از خداست. «فمنّ الله علیكم»
21- هدایتهاى الهى، منّت خداوند بر ماست. «فمنّ الله علیكم»
22- نعمتها مسئولیّت آورند. «منّ اللهّ علیكم فتبیّنوا»
23- خطر و ضرر قتل نابجا، بیش از احتمال نفاق از سوى دشمنان و از دست دادن غنائم است. عهدهداران مال و جان و آبروى مردم، باید اصل احتیاط و تحقیق را فراموش نكنند. «فتبیّنوا... فتبیّنوا»
24- نه سادهاندیش باشید، نه زود باور. نه بد اندیش و نه كینهتوز. «فتبیّنوا»
25- در حوادث جنگ كه زمینه و بهانه براى قتل بى گناهان است، با عقل و حوصله برخورد كنید، نه با احساسات، كه خداوند، آگاه و بیناست. «ان اللّه كان بما تعملون خبیراً»