ترجمه
سوگند به بادهایى كه با شدّت اشیا را پراكنده مىكنند.
پس به ابرهاى گران بار سوگند.
پس به كشتىهایى كه به آسانى در حركتند سوگند.
پس به فرشتگانى كه كارها را تقسیم مىكنند سوگند.
كه آنچه وعده داده مىشوید، قطعاً راست است.
و حتماً (روز) جزا واقعشدنى است.
نکته ها
«ذاریات» جمع «ذاریة» به معناى بادهاى شدید، از «ذرو» به معناى پاشیدن و پراكندن است. «وِقر» به معناى بار سنگین و مراد از آن در اینجا ابرهاى پرباران مىباشد. «جاریات» به معناى كشتىها یا نهرهاى روان است.
بر اساس روایات، مراد از «ذاریات»، بادها ومراد از «حاملات»، ابرها ومقصود از «جاریات»، كشتىها و منظور از «مقسّمات»، فرشتگانى هستند كه ارزاق را تقسیم مىكنند.(1)
«یُسر»، ضد «عُسر» و به معناى آسانى است. مراد از «فالجاریات یُسراً» كشتىهایى است كه به آسانى و آرامى حركت مىكنند.
بادها كه عامل حركت كشتىها و ابرها كه مایهى بركت زمین هستند، در این آیات مورد سوگند خداوند واقع شدهاند.
حیات بشر، حیوانات و گیاهان در گرو باران است و بادها در جابجا نمودن ابرها، تعدیل هوا و لقاح گیاهان نقش مهمى دارند.
نقش كشتى در زندگى گذشته وحال بشر بر كسى پوشیده نیست. وسیعترین، ارزانترین و كم حادثهترین راهها، راههاى دریایى و سفر با كشتى است. زمانى نقش آن معلوم مىشود كه چند روزى كشتىهاى جهان متوقّف شوند.
امام رضاعلیه السلام فرمود: مراد از «المقسّمات امراً» ملائكهاى هستند كه هر روز ارزاق مردم را بین طلوع فجر تا طلوع خورشید تقسیم مىكنند.(2)
در تقسیم ارزاق، به هر فرد و قبیله و منطقهاى، سهمى و چیزى داده مىشود و چیز دیگرى داده نمىشود، تا براى جبران كمبود، مسئله مشاركت، تعاون، رقابت، تجارت، حركت و ابتكار راه بیفتد و هیچ فرد و قبیلهاى، خود را از هر جهت بىنیاز نبیند و دست به طغیان نزند. آرى تنگناها در كنار گشایشها، به طور حكیمانهاى قرار گرفته است. «قرن بسعتها عقابیل فاقتها»(3)
توجّه به قدرتنمایى خداوند در باد و ابر و كشتى، پذیرفتن معاد را براى انسان آسان مىكند. در آغاز این سوره با چهار سوگند پیاپى، قطعى بودن وقوع قیامت بیان شده است.
حروف «انّما» و «انّ»، حرف «لام» در كلمات «لصادق» و «لواقع» و جمله اسمیه، همه نشانهى تأكید هستند.
نمونههایى از وعدههاى الهى كه در دنیا محقّق شده است:
خداوند به مادر موسى دستور داد كه نوزادش را به آب افكند و به او فرمود: ما او را به تو برمىگردانیم و از پیامبرانش قرار مىدهیم، «انّا رادوه الیك و جاعلوه من المرسلین»(4) این وعده بزرگ صورت پذیرفت.
خداوند به پیامبر اسلام وعده داد كه تو را در برابر مسخرهكنندگان كفایت مىكنیم، «انّا كفیناك المستهزئین»(5) وعده داد نام تو را بلند مىگردانیم، «و رفعنا لك ذكرك»(6) و به وعدههاى خود عمل كرد.
خداوند، بارها پیروزى حقّ بر باطل و خوش عاقبتى اهل تقوا را وعده داده و به وعدهاش عمل كرده است. نام امام حسینعلیه السلام ماند و نام قاتلان او محو شد.
كسانىكه به وعده خود عمل نمىكنند یا عاجزند یا حیلهگر و یا فراموشكار و ذات مقدّس الهى از تمام این عیبها به دور است.
1) تفسیر نورالثقلین.
2) من لایحضر، ج1، ص504.
3) نهجالبلاغه، خطبه 91.
4) قصص، 7.
5) حجر، 95.
6) شرح، 4.
پيام ها
1- سوگند به پدیدههاى طبیعى همچون ابر و باد و باران، توجّه اسلام را به كشف قوانین هستى و تدبیر حاكم بر آنها در جهت خداشناسى نشان مىدهد. «و الذاریات... فالحاملات... فالجاریات...»
2- خداوند امور انسان را از طریق فرشتگان به انجام مىرساند. «والمقسّمات امراً»
3- قرآن، براى اعتلاى فكر بشر، او را به محسوسات و غیر محسوسات، متوجّه مىسازد. «والذاریات... والمقسّمات امراً»
4- در برابر تردید دیگران، باید با قاطعیّت و صلابت و صراحت از حق سخن گفت. «انما توعدون لصادق» (كلمه انّ و حرف لام، براى تأكید است)
5 - وعده معاد و سرانجام جهان، مستمر و پى در پى بوده است. «توعدون»
6- خداوندى كه در هستى آن همه قدرتنمایى كرده است، از عمل به قولش عاجز نیست. «انما توعدون لصادق»
7- این همه اسباب طبیعى و غیر طبیعى، (باد و ابر و كشتى و فرشته)، تنها براى خوردن و مردن و نیست شدن نیست. «و انّ الدین لواقع»
8 - خداوند، هم به وعدههایى كه در دنیا داده عمل مىكند و هم به وعدههایى كه براى آخرت داده است. «انما توعدون لصادق و ان الدین لواقع»
توضيحات
سیماى سوره ذاریات
این سوره شصت آیه دارد ودر مكّه نازل شده است.
نام این سوره از اولین آیه آن گرفته شده است: «والذّاریات ذرواً» و به معناى بادهاى تندى است كه اشیا را پراكنده مىكند.
آغاز و پایان این سوره با معاد است و مباحثى دربارهى توحید و نشانههاى خداوند در هستى، داستان فرشتگانى كه مهمان حضرت ابراهیم علیه السلام شدند و به او بشارت فرزند دادند، اخطار به قلع و قمع قوم لوط و اشارهاى به داستان برخى پیامبران، همچون موسى و نوح و قوم عاد و ثمود، بیشترین آیات این سوره را در برمى گیرد.
قرآن با بیان تاریخ انبیاى گذشته و سختىها و مشكلات آنان در راه هدایت مردم، پیامبر اسلامصلى الله علیه وآله را به صبر و استقامت دعوت مىكند.