ترجمه
دو دریا(ى شور و شیرین) را روان ساخت كه به هم مىرسند.
(اما) میان آن دو فاصلهاى قرار داد كه به هم تجاوز نكنند.
پس كدام یك از نعمتهاى پروردگارتان را انكار مىكنید؟
از هر دو (دریا)، مروارید و مرجان بیرون مىآید،
پس كدام یك ازنعمتهاى پروردگارتان را انكار مىكنید؟
و در دریا، كشتىهاى ساخته شده همانند كوه، براى اوست.
پس كدام یك از نعمتهاى پروردگارتان را انكار مىكنید؟
نکته ها
«مرج» به معناى رها ساختن است و «برزخ» به حدّ فاصل میان دو چیز گفته مىشود. «لؤلؤ» به معناى مرواریدى است كه درون صدف پرورش یابد و «مرجان»، هم به مرواریدهاى كوچك گفته مىشود و هم نوعى حیوان دریایى كه شبیه شاخه درخت است و صیّادان آن را صید مىكنند.
«بحر» به آب زیاد گفته مىشود، خواه دریا باشد یا رودخانه و مقصود از «بحرَین»، آبهاى شور و شیرین است. معمولاً آب رودخانهها شیرین و آب دریاها شور است. چنانكه در آیات دیگر مىفرماید: «مایستوى البحران هذا عذبٌ فرات سائغ شرابه و هذا مِلح اُجاج»(77) دو دریا یكسان نیستند، یكى آبش گوارا، شیرین و نوشیدنش خوشگوار است و یكى شور و تلخ است. آب شور براى حفظ حیات جانداران دریایى است و آب شیرین براى حفظ حیات نباتات، گیاهان، انسانها و حیوانات كه در خشكى زندگى مىكنند.
عبارتِ «مرَج البحرین» دو بار در قرآن آمده است: یك بار در سوره فرقان آیه 53 و یك بار در این سوره. در آنجا ابتدا از جهاد بزرگ با كفار سخن مىگوید. «لاتطع الكافرین و جاهدهم به جهاداً كبیراً» و به دنبال آن مىفرماید: «مرج البحرین هذا عذب فرات و هذا مِلحٌ اُجاج جَعَل بینهما برزخاً و حِجراً محجورا» ولى در این سوره، ابتدا سخن از میزان و حساب و عدل است، «وضع المیزان - اقیموا الوزن - لاتخسروا المیزان»، و پس از آن مىفرماید: «مرج البحرین یلتقیان . بینهما برزخ لا یبغیان» یعنى آب شور و شیرین به هم تجاوز نمىكنند، زیرا عدم تجاوز با عدل تناسب بیشترى دارد. به دنبال آن مىفرماید: «یخرج منهما اللؤلؤ و المرجان» آرى اگر عدالت بود و تجاوزگرى نبود، زیبایىها پیدا مىشوند.
دین اسلام، دین فطرى است و خداوند گرایشها و نیازهاى فطرى بشر را تأمین كرده است، كه یكى از آنها گرایش به زیبایى و زینت است. آن هم گوهرى گرانبها همچون مروارید كه از دریا استخراج مىشود.
قرآن، در بیان سایر نعمتها كلمه «لَه» را بكار نبرد، ولى در مورد كشتى فرمود: «و له الجوار» شاید به خاطر آن باشد تا بگوید ساخته دست شما نیز از اوست. زیرا فكر و طرح و قدرت جسمى شما براى ساخت و مواد و آثار آنها همگى از اوست.
هنگامى كه امام علىعلیه السلام این آیات را تلاوت فرمود: «یخرج منهما اللؤلؤ و المرجان» از آن حضرت پرسیدند: پس چرا شما از این نعمتها استفاده نمىكنید؟ آن حضرت فرمود: خداوند بر رهبران عادل واجب كرده كه زندگى خود را چنان ساده و تنگ بگیرند كه فقر بر فقرا سخت نباشد.(78)
امام صادقعلیه السلام در تفسیر آیه «مرج البحرین یلتقیان» فرمود: «علىّ و فاطمةعلیهما السلام بحران عمیقان، لایبغى احدهما على صاحبه، یخرج منهما اللؤلؤ و المرجان، الحسن و الحسینعلیهما السلام»(79) على و فاطمهعلیهما السلام دو دریاى عمیقاند كه هیچیك بر دیگر تجاوز نمىكند و از این دو دریا، لؤلؤ و مرجانى چون حسن و حسینعلیهما السلام خارج مىشود.
پيام ها
1- هستى كلاس توحید است؛ آسمان و زمین و دریایش. «و السّماء رفعها... والارض وضعها... مرج البحرین...»
2- دریا، براى همه انسانها و جنّیان نعمت است، گرچه همه در كنار دریا زندگى نمىكنند. «مرج البحرین... فباىّ آلاء ربّكما»
3- آثار قدرت خدا و برترى اراده او بر همه چیز هویداست. آب دریاى شور با آب دریاى شیرین تلاقى و برخورد مىكند، از كنار هم مىگذرند و در یكدیگر داخل نمىشوند. «بینهما برزخ لایبغیان»
4- بهرهبردارى از نعمتها، نیاز به تلاش و كوشش دارد. «یخرج منهما اللؤلؤ...»
5 - آب و خاك، بستر و منبع تأمین نیازهاى بشر است. «فیها فاكهة و النخل... و الحب ذو العصف...یخرج منهما اللؤلؤ و المرجان»
6- نقش دریا در حمل و نقل مسافر و بار، به عنوان معبرى رایگان و آماده و وسیع و گسترده، از دیرباز مورد توجّه بشر بوده است و خداوند در این آیات، انسان را به آن توجّه مىدهد. «الجوار المنشئات فى البحر كالاعلام»
7- نعمت دریا و آفریدههاى آن، از نعمتهاى بزرگى است كه خداوند، تكذیب كننده آن را سرزنش مىكند. جمله «فباىّ آلاء ربّكما تكذّبان» سه بار در این آیات تكرار شده است.