ترجمه
خورشید و ماه، حساب معیّنى دارند.
و گیاه و درخت (براى او) سجده مىكنند.
نکته ها
«حُسبان» بر وزن «غُفران»، مصدر به معناى «حساب» است. خورشید و ماه حساب دارند. حجم آنها، وزن و جرم آنها، حركات گوناگون، مدار حركت، فاصله آنها نسبت به یكدیگر و نسبت به دیگر كرات، مقدار حركت و مقدار تأثیر آنها برروى یكدیگر، همه و همه حساب دارد و حساب آنها به قدرى دقیق است كه دانشمندان، زمان دقیق ماه گرفتگى، خورشید گرفتگى و تحویل سال نو را از مدّتها پیش اندازهگیرى و پیشبینى مىكنند.
«نجم» هر روئیدنى است كه ساقه ندارد و «شجر» روئیدنى است كه ساقه دارد. مراد از «نجم» در این آیه به قرینه «شجر»، گیاه است، نه ستاره آسمان.(50)
بر اساس آیات قرآن، خورشید و ماه و ستارگان، مدار دارند و همه به سویى در تكاپو و شناورند، «كلّ فى فلك یسبحون»(51) و عمر تعیین شده دارند. «كلّ یجرى لاجل مسمّى»(52)
گردش شب و روز و پیدایش فصلها، یك زمانبندى ساده و در عین حال دقیق، براى همهى مردم در همهى مكانها و زمانهاست. برنامههاى عبادى اسلام همچون نماز و روزه، بر اساس طلوع و غروب خورشید و گردش ماه در ایام سال تنظیم شده است. چنانكه در قرآن مىخوانیم:
«أقم الصّلاة لدلوك الشّمس الى غسق الّیل و قرآن الفجر»(53) از هنگام زوال آفتاب تا اول تاریكى شب و به هنگام صبح، نماز را به پا دار.
«و سبّح بحمد ربّك قبل طلوع الشّمس و قبل غروبها»(54) پیش از طلوع خورشید و پس از غروب آن، خداوند را تسبیح و ستایش كن.
«ثم اتمّوا الصّیام الى الّیل»(55) و روزه را تا شب هنگام تمام كنید.
و در روایات آمده است: «صم للرّؤیة و افطر للرّؤیة»(56) روزه را با دیدن ماه رمضان آغاز و با دیدن ماه شوّال تمام كن.
شاید منظور از سجده گیاه ودرخت در آیه، خضوع تكوینى آنها در برابر فرامین الهى است كه مسیرى راكه خدا براى آنها تعیین كرده، بىكم وكاست پیموده وتسلیم قوانین آفرینشاند.
50) تفسیر المیزان.
51) انبیاء، 33 و یس، 40.
52) رعد، 2 ؛ فاطر، 13 ؛ زمر، 5 .
53) اسراء، 78.
54) طه، 130.
55) بقره، 187.
56) وسائل، ج10، ص257.
پيام ها
1- زمین و آسمان، تحت یك نظام اداره مىشوند. «الشّمس والقمر... النّجم والشّجر»
2- گیاهان زمینى، حیات و رویش خود را مرهون خورشید و ماه آسمانىاند. «الشّمس و القمر... النّجم و الشّجر»
3- هستى، تسلیم نظامى است كه از پیش از سوى خداوند تعیین شده است. «بحُسبان... یسجدان»