ترجمه
اى كسانى كه ایمان آورده‌اید! هرگاه به شما گفته شود در مجالس (براى دیگران) جا باز كنید، پس جا باز كنید تا خدا نیز براى شما گشایش دهد و هرگاه گفته شود برخیزید، برخیزید. (بزرگى، به نشستن در جاى خاص نیست، بلكه) خدا از میان شما كسانى را كه ایمان آورده و كسانى را كه صاحب علم و دانشاند، به درجاتى رفعت و بزرگى مىدهد و خداوند به آنچه انجام مىدهید به خوبى آگاه است.
نکته ها
«تفسّح» به معناى وسعت دادن، گشایش و جا دادن است و «انشزوا» به معناى بلند شدن از جاى براى احترام به دیگران است.
در آیه قبل، عامل حزن و ناراحتى را نجوا بیان كرد، در این آیه، عامل شادمانى و محبت را، جا دادن براى نشستن در مجالس بیان مىكند.(19)
خداوند در قرآن براى چند گروه، جایگاه و درجات مخصوصى قرار داده است: انبیا، مجاهدان، نمازگزاران، اهل انفاق، مؤمنانى كه عمل صالح انجام مىدهند و دانشمندان.
شاید جمله «یرفع اللّه الّذین آمنوا منكم و الّذین أوتوا العلم درجات» نشانهى آن باشد كه فرمان برپا، به خاطر ورود مؤمنان و دانشمندان است، یعنى به احترام آنان قیام كنید.(20)
یك خاطره:
مرحوم طبرسى در كتاب احتجاج نقل مىكند كه در زمان امام هادىعلیه السلام یكى از فقهاى شیعه كه در بحث با یك ناصبى منحرف، او را روشن كرده و حقّانیت خود را ثابت كرده بود، وارد مجلسى شد كه در آن مجلس، علویّون و بنىهاشم نیز حضور داشتند. امام هادىعلیه السلام آن فقیه را در بهترین جاى مجلس نشاند. این همه احترام، براى علویّون و بنىهاشم گران آمد، بزرگ آنان زبان به اعتراض گشود كه چرا چنین فردى را بر ما برترى دادى؟
امام فرمود: آیا به داورى قرآن راضى هستید؟ گفتند: بله، حضرت این آیه را تلاوت فرمود: «تفسحوا فى المجالس... و اذا قیل لكم انشزوا فانشزوا یرفع اللّه الّذین آمنوا منكم و الّذین اوتوا العلم درجات» ارزش این شخص به خاطر بحث علمى و شكستى كه به آن ناصبى داد از هر شرف و نسبى بیشتر است.(21)
آرى، عالم مؤمن بر مؤمن عادى برترى دارد، چنانكه مؤمن بر غیر مؤمن برترى دارد. قرآن در جاى دیگر مىفرماید: «هل یستوى الّذین یعلمون والّذین لایعلمون»(22)
19) تفسیر مراغى.
20) تفسیر نمونه.
21) تفسیر فرقان.
22) زمر، 9.
پيام ها
1- ایمان شرایط و لوازمى دارد كه باید رعایت گردد. «یا أیّها الّذین آمنوا اذا...»
2- جا دادن و احترام به تازه واردان، یك ارزش است. «فافسحوا... فانشزوا»
3- جا دادن به دیگران در هر مجلسى كه باشد لازم است. «فى المجالس»
4- عمل به دستورات خداوند، زمینه براى دریافت پاداشهاى بیشتر است. «فافسحوا یفسح اللّه لكم»
5 - گشایش در كار دیگران، سبب گشایش خداوند در امور شماست. «فافسحوا یفسح اللّه لكم» پاداش الهى با عمل متناسب است. گشایش، گشایش مىآورد.
6- رعایت آداب اجتماعى، حتّى در نشست و برخاست، مورد سفارش اسلام است. «فافسحوا... فانشزوا»
7- گاهى لازم است به احترام ورود بزرگان و دانشمندان به اهل مجلس گفته شود كه برخیزید. «انشزوا فانشزوا»
8 - علم، هدیه و تفضّل الهى است. «اوتوا العلم...»
9- صاحبان علم و دانش، باید در جامعه اسلامى از جایگاه بالا و والایى برخوردار باشند. «و الّذین اوتوا العلم درجات»
10- عمل دانشمند، پاداش بیشترى دارد.(23) «یرفع اللّه... الّذین اوتوا العلم درجات»
11- جا دادنها و بلند شدنها، خالصانه و براى خدا باشد نه به انگیزههاى دیگر. «واللّه بما تعملون خبیر»
12- در نشست و برخاستها، خدا را فراموش نكنیم. «واللّه بما تعملون خبیر»
23) تفسیر تبیان.