ترجمه
همانا براى شما در (روش) ابراهیم و كسانى كه با او بودند، سرمشق و الگوى خوبى است، زیرا به قوم (مشرك) خود گفتند: همانا ما از شما و از آنچه جز خدا مىپرستید، بیزاریم. ما به (آیین) شما كفر ورزیدیم و میان ما و شما كینه و دشمنى ابدى است، مگر آنكه به خداى یگانه ایمان بیاورید. جز سخن ابراهیم به پدرش كه قطعاً براى تو استغفار خواهم كرد و من براى تو (جز دعا و درخواست) مالك چیزى نیستم. پروردگارا بر تو توكّل كردیم و به سوى تو انابه نمودیم و بازگشت ما به سوى تو است.
نکته ها
«اسوة» از «تأسّى» به معناى پیروى كردن الگو و سرمشق قرار دادن است.
با توجّه به آیات قبل كه بعضى از مسلمانان به خاطر دریافت حفظ بستگان خود، مخفیانه یا آشكارا با كفّار دوستى و مودّت داشتند، این آیه مىفرماید: برائت از كفّار و مشركان را از حضرت ابراهیم و یارانش بیاموزید.
هنگامى كه حضرت ابراهیم، پایدارى پدر را به كفر و شرك دید و از هدایت او مأیوس شد، از او برائت جست و استغفار براى او، وعدهاى بود كه به پدر داد تا زمینه بازگشت او را فراهم سازد. چنانكه در سوره توبه آیه 114 مىفرماید: «و ما كان استغفار ابراهیم لابیه الا عن موعدة وعدها ایّاه فلما تبیّن له انّه عدوّ للّه تبرّأ منه»
در قرآن دو مرد و دو زن، به عنوان الگوى مؤمنان معرّفى شدهاند:
از مردان، یكى حضرت ابراهیمعلیه السلام، «قد كانت لكم أسوة حسنة فى ابراهیم» و دیگرى پیامبر اسلامصلى الله علیه وآله است. «لكم فى رسول اللّه أسوة حسنة»(22)
و از زنان، یكى همسر فرعون و دیگرى حضرت مریم است(گرچه پیروان حضرت ابراهیم نیز الگو معرفى شدهاند «قد كانت لكم اسوة فى ابراهیم و الذین معه» كه قرآن در آیات 11 و 12 سوره تحریم، آنان را در برابر همسران حضرت نوح و لوط، به عنوان زنانِ الگو معرّفى مىكند و مىفرماید: «ضرب اللّه مثلاً للذین آمنوا امرئة فرعون... و مریم ابنت عمران»
البتّه در روایات افراد دیگرى همچون امام حسینعلیه السلام «فلكم فىّ اسوة»(23) و حضرت زهراعلیها السلام نیز به عنوان الگو معرفى شدهاند. چنانكه حضرت مهدىعلیه السلام مىفرماید: «و فى ابنة رسول اللّه لى اسوة حسنة»(24) دختر رسول خدا، الگوى نیكوى من است.
ویژگىهاى حضرت ابراهیمعلیه السلام در قرآن:
1. موفّقیّت كامل در امتحانهاى سخت الهى. «فاتمّهنّ»(25)
2. خدمت به مسجد. «طهرّا بیتى»(26)
3. تسلیم خدا بودن. «حنیفاً مسلماً»(27)
4. انابه به درگاه خدا و صبور و حلیم بودن. «انّ ابراهیم لاوّاه حلیم»(28)
5. به منزله یك امت بود. «انّ ابراهیم كان امّة»(29)
6. وفادار بود. «ابراهیم الّذى وفّى»(30)
7. دلیر و قهرمان بود. «تاللّه لاكیدنّ أصنامكم»(31) به خدا سوگند! براى بتهاى شما نقشه مىكشم.
8. هجرت و مهاجرت. «انّى مهاجر الى ربّى»(32)
9. گذشت و ایثار داشتن. «فلمّا أسلما و تلّه للجبین»(33)
پيام ها
1- در تربیت و تبلیغ، ارائه نمونهى عینى و عملى و الگو لازم است. «قد كانت لكم أسوة حسنة»
2- هم انبیا الگو هستند و هم پیروان و تربیت شدگان آن بزرگواران. «أسوة حسنة فى ابراهیم و الّذین معه»
3- گذشت زمان، نقش الگوهاى دینى و معنوى را كم رنگ نمىكند. حضرت ابراهیم مىتواند براى امروز ما الگو باشد. «كانت لكم أسوة حسنة فى ابراهیم»
4- بستگانِ منحرفِ الگوها، دلیلى بر ترك آنها نیست. (در قرآن، كلمه «اُسوة» براى پیامبر اسلام و حضرت ابراهیم به كار رفته است در حالى كه عموى هر دو نفر، ناخلف بودهاند).
5 - بعضى الگوها نیكو و بعضى زشت هستند. «أسوة حسنة»
6- همگامى، همراهى و هماهنگى فكرى و عملى با رهبران الهى لازم است.
«و الّذین معه»
7- صلابت و صراحت در اظهار برائت از مشركان، یك ارزش است. «اذ قالوا لقومهم انّا بُرءآؤا منكم»
8 - پروندههاى قومى و روابط اجتماعى نباید مانع اظهار حق شود. «قالوا لقومهم...»
9- محور برائت، شرك و اسباب شرك و دورى از خداست. «برءآؤا منكم و ممّا تعبدون من دون اللّه»
10- برائت باید مكتبى و هدفدار باشد نه انتقامى. «بدا بیننا و بینكم العداوة والبغضاء ابداً حتّى تؤمنوا»
11- برائت تنها با لفظ نیست، «انّا بُرءآؤا» بلكه داراى مرحله لفظى، «كفرنا» مرحله قلبى و مرحله عملى است، «بدا بیننا و بینكم العداوة والبغضاء»
12- ایمان، باید از هرگونه شرك، خالص باشد. «تؤمنوا باللّه وحده»
13- جبههگیرى و قاطعیّت در برابر كفر و شرك، به توكّل، نیایش و توجّه به معاد نیاز دارد. «انّا برءآؤا... علیك توكّلنا»
14- معناى توكّل گوشهگیرى و انفعال نیست، بلكه در كنار اعلام برائت صریح و موضعگیرى شدید نسبت به مشركان، توكّل معنا دارد. «انّا برءآؤا... كفرنا... توكّلنا»
15- توكّل داروى رفع نگرانىهاست. چون اعلام برائت آن هم با قاطعیّت و صراحت ممكن است آثار سویى را در پى داشته باشد، توكّل لازم است. «انّا برءآؤا منكم... علیك توكّلنا»
16- هر كجا سخنى مىگویید و تصمیمى از خود نشان مىدهید، نفس خود را با یاد خدا مهار كنید. «انّا برءآؤا... كفرنا بكم، بدا بیننا و بینكم... ربّنا علیك توكّلنا، و الیك انبنا، و الیك المصیر»
17- توكّل و انابه باید تنها به درگاه خدا باشد. «علیك توكّلنا و الیك انبنا» (كلمه «علیك» و «الیك» مقدّم بر «توكّلنا» و «انبنا» نشانه انحصار است).
18- اولیاى خدا، خود را مالك چیزى نمىدانند و به خود اجازه نمىدهند قانون الهى را عوض كنند. «لا ستغفرّن لك و ما أملك لك من اللّه من شىء»
19- مسیر تمام هستى و مسیر ما به سوى اوست. «الیك انبنا و الیك المصیر»