ترجمه
اى كسانى كه ایمان آورده‌اید! آنگاه كه براى نماز روز جمعه ندا داده شد، پس به سوى یاد خدا (نماز) شتاب كنید و داد و ستد را رها كنید كه این براى شما بهتر است، اگر بدانید.
نکته ها
رسول گرامى اسلام در معراج مشاهده فرمود كه فرشتگان براى كسانىكه روز جمعه به نماز جمعه حاضر شوند و غسل جمعه كنند، طلب مغفرت مىنمایند و مىگویند: «الّلهم اغفر للذین یحضرون صلاة الجمعة الّلهم اغفر للذین یغتسلون یوم الجمعة»(62)
جایگاه روز جمعه
در اسلام، در میان روزها، روز جمعه از اهمیّت خاصى برخوردار است و روایات در این باره بسیار است كه به برخى از آنها اشاره مىشود:
* پیامبر اكرمصلى الله علیه وآله فرمودند: جمعه، سرور روزهاى هفته و داراى بزرگترین مرتبه در نزد خداوند متعال است.(63)
* جمعه، روز كمك به محرومان و فقراست. در حدیث مىخوانیم كه پرداخت صدقه و انفاق خود را در روز جمعه پرداخت كنید.(64)
* جمعه، عید مسلمانان است.(65)
* جمعه روز ظهور امام زمانعلیه السلام و پایان غیبت آن حضرت است: «یخرج قائمنا یوم الجمعة»(66)
* در روز جمعه درهاى آسمان براى بالا رفتن اعمال بندگان باز مىشود.(67)
* پیامبر مىفرماید: در روز جمعه خداوند كارهاى نیك را چند برابر و كارهاى زشت را محو مىكند، به درجات مؤمنان مىافزاید، دعاها را اجابت مىكند، بلاها را دور و حاجات مؤمنان را برآورده مىسازد.(68)
هركس روز جمعه به زیارت قبر پدر و مادر یا یكى از آنها برود، گناهانش بخشیده و نام او در زمره نیكان نوشته مىشود.(69)
در روز جمعه، غسل جمعه را ترك نكنید كه سنّت پیامبر اسلام است و از بوى خوش بهرهگیرید و لباس نیكو در بر كنید.(70)
پیامبر اكرمصلى الله علیه وآله فرمودند: آیا به شما خبر دهم چه كسى اهل بهشت است؟ كسى كه گرما و سرماى شدید او را از اعمال روز جمعه باز ندارد.(71)
در روز جمعه تا آنجا كه توان دارید، كارهاى خیر انجام دهید. «و لیفعل الخیر ما استطاع»(72)
براى كسىكه در روز جمعه به نظافت پردازد و ناخن و موى سر و صورت خود را كوتاه كند و مسواك زند... و به سوى نماز جمعه برود، هفتاد هزار فرشته او را بدرقه كنند و براى او استغفار و شفاعت نمایند.(73)
جایگاه نماز جمعه
اولین اقدام پیامبر اكرمصلى الله علیه وآله پس از هجرت به مدینه، اقامه نماز جمعه بود.
نمازى كه دعوت به آن با جمله «یا ایها الّذین آمنوا» شروع شده است.
نمازى كه با جمله «فاسعوا الى ذكر اللّه» مردم به اقامه آن ترغیب شدهاند.
نمازى كه فرمان ترك داد و ستد را به همراه دارد.
نمازى كه در روایات، هم وزن حج شمرده شده است. «علیك بالجمعة فانّها حجّ المساكین»(74)
نمازى كه بعد از خطبهاش دعا مستجاب مىشود.(75)
نمازى كه با تكیه امام جمعه به اسلحه اقامه مىشود.
نمازى كه سبك شمردن و استخفاف آن، نشانهى نفاق شمرده شده است.
نمازى كه در آن امام جمعه باید مردم را به تقوا سفارش كند.
نمازى كه در آن مردم از مسایل جهان آگاه مىشوند.
نمازى كه باید به جماعت برگزار شود ونمىتوان آن را فردى خواند.
نمازى كه سفارش شده تسهیلات لازم براى حضور زندانیان مالى در آن فراهم شود.(76)
نمازى كه سزاوار است سفر به خاطر حضور در آن به تأخیر افتد. حضرت علىعلیه السلام در نامهاى به حارث همدانى مىفرماید: روز جمعه مسافرت مكن تا در نماز حاضر شوى مگر سفرى كه در راه خدا باشد و یا كارى كه به انجام آن معذورى.(77)
نمازى كه سفارش شده از روز قبل، خود را براى حضور در آن آماده كنید. حضرت علىعلیه السلام از اینكه روز پنج شنبه دارویى مصرف كنند كه سبب ضعف (و عدم شركت در نماز) در روز جمعه شود، مردم را نهى مىفرمودند(78) و امام باقرعلیه السلام در وصف یاران پیامبر اكرمصلى الله علیه وآله فرمودند: آنان از روز پنج شنبه خود را براى نماز جمعه آماده مىكردند.(79)
نمازى كه ثواب شركت در آن براى مسافر، بیش از ثواب افرادى است كه مقیم همان شهرند.(80)
نمازى كه یك شب مانده به انجام آن، به تلاوت آیات آن سفارش شده است. در روایات سفارش شده كه در نماز مغرب شب جمعه، سوره جمعه تلاوت شود كه به نوعى تذكر و یادآورى و آماده شدن براى نماز جمعه است.
پیامبر اكرمصلى الله علیه وآله فرمود: هر قدمى كه مؤمن به سوى نماز جمعه بر مىدارد، خداوند هول و هراس روز قیامت را از او كم مىكند.(81)
نماز جمعه كفّاره گناهانى است كه انسان در طول هفته انجام مىدهد، البته مادامى كه گناهان كبیره را رها كند.(82)
كسىكه كارگرى را اجیر كرده او را از رفتن به نماز جمعه باز ندارد كه گناه مىكند.(83)
هركس سه جمعه پى در پى بدون عذر موجّه نماز جمعه را ترك نماید، نام او به عنوان منافق ثبت مىشود. «من ترك الجمعة ثلاثة متتابعة لغیر علّة كتب منافقاً»(84)
و در روایت دیگرى مىخوانیم هر كس به غیر از بیمارى و عذر موجه دیگرى سه جمعه در نماز جمعه حضور نیابد، خداوند بر قلب او مُهر مىزند.(85)
هر كس نتوانست در نماز جمعه شركت كند، پس مبلغى را صدقه دهد (تا كفّارهى عدم حضور او در نماز جمعه باشد).(86)
رسول گرامى اسلامصلى الله علیه وآله فرمود: هر كس در زمان حیات و یا پس از مرگ من، نماز جمعه را از روى انكار یا استخفاف و سبك شمردن ترك كند، خداوند كارش را جمع نمىكند، در امورش بركت قرار نمىدهد و حج و صدقه او قبول نیست، مگر آن كه توبه كند.(87)
هنگامىكه امام جمعه براى خواندن خطبه مىایستد، بر مردم لازم است كه سكوت كنند(88) و نماز نخوانند(89) و با ادب بنشینند.(90)
وظیفه امام جمعه
1. خطبههاى نماز، طولانى نباشد. پیامبر اكرمصلى الله علیه وآله فرمودند: بعد از شما اقوامى مىآیند كه خطبهها را طولانى و نماز را كوتاه مىخوانند: «سیأتى بعدكم اقوام یطیلون الخطب و یقصرون الصلاة» اما شما نماز را طولانى بخوانید و خطبهها را كوتاه كنید: «اطیلوا الصلاة و اقصروا الخطبة»(91)
2. خداوند، در نماز جمعه دو خطبه را قرار داد تا یكى از آنها به حمد و ثناى الهى و تقدیس خداوند، و دیگرى به حوائج مردم و هشدار و آموزش آنان و نیایش اختصاص یابد.(92)
3. در حال قیام، به ایراد خطبه بپردازد. «ما رأیت رسول اللّه خطب الاّ و هو قائم»(93)
4. خطیب، اسلحه دست گیرد ولى آن را به كار نبرد بلكه به موعظه و ارشاد بپردازد. (یعنى قدرت داریم ولى در عین حال، دلسوز و مهربانیم) چنانكه پیامبر به كمان یا عصا تكیه مىدادند و خطبه مىخواندند. «یتوكأ على قوسٍ او عصا»(94)
5. هنگامى كه امام جمعه از منبر بالا مىرود و رو به مردم مىایستد به مردم سلام كند. «من السّنة اذا صعد الامام المنبر ان یُسلّم اذا استقبل الناس»(95)
6. خواندن سوره جمعه و منافقون در نماز جمعه. پیامبر اكرمصلى الله علیه وآله در نماز جمعه سوره جمعه و سوره منافقون را قرائت مىفرمودند؛ سوره جمعه را براى بشارت دادن به مؤمنان و برحذر داشتن آنان از دنیا و سوره منافقون را براى مأیوس كردن و توبیخ منافقان.(96)
7. آگاه نمودن مردم را به مسائل روز. امام رضاعلیه السلام فرمود: نماز جمعه یك گردهمایى عمومى است تا امام جمعه مردم را به عبادت و اطاعت ترغیب كند و از گناه و معصیت پرهیز دهد و آنان را از آنچه در اطراف آنها روى مىدهد و از آنچه برایشان مفید و یا مضّر است، آگاه كند. «و یخبرهم بما ورد علیهم من الافاق و من الاهوال التى لهم فیها المضرّة و المنفعة»(97)
8. امام جمعه، مردم را از آنچه خداوند به آن امر كرده و آنچه از آن نهى فرموده و آنچه مایهى صلاح و فساد آنان است، آگاه سازد و آنان را تعلیم دهد. «ان یعلّمهم من امره و نهیه ما فیه الصلاح و الفساد»(98)
62) مستدرك الوسائل، ج 6، ص 91.
63) وسائل الشیعه، ج 5، ص 17.
64) وسائل الشیعه، ج 5، ص 67.
65) وسائل الشیعه، ج 5، ص 66.
66) كمال الدین، ص 164.
67) وسائل الشیعه، ج 5، ص 325.
68) وسائل الشیعه، ج 5، ص 63.
69) صلاة الجمعه، ص 245.
70) كافى، ج 3، ص 417.
71) كنزالعمال، حدیث 21085.
72) وسائل الشیعه، ج 5، ص 78.
73) مستدرك، ج 6، ص 46.
74) تهذیب، ج 3، ص 237.
75) وسائل الشیعه، ج 5، ص 46.
76) وسائل الشیعه، ج 5، ص 36.
77) نهج البلاغه، نامه 69.
78) بحارالانوار، ج 89، ص 197.
79) وسائل الشیعه، ج 5، ص 46.
80) وسائل الشیعه، ج 5، ص 36.
81) مستدرك الوسائل، ج6، ص42.
82) بحار الانوار، ج 89، ص 256.
83) مستدرك الوسائل، ج 6، ص 7.
84) مستدرك الوسائل، ج 8، ص 407.
85) كنز العمّال، حدیث 21147.
86) كنز العمّال، حدیث 21139.
87) مستدرك الوسائل، ج 6، ص 10.
88) بحارالانوار، ج 89، ص 256.
89) وسائل الشیعه، ج 5، ص 39.
90) كنز العمّال، ج 7، ص 746.
91) كنز العمّال، ج 7، ص 748.
92) وسائل الشیعه، ج 5، ص 40.
93) بحارالانوار، ج 89، ص 131.
94) وسائل الشیعه، ج 5، ص 38.
95) وسائل الشیعه، ج 5، ص 43.
96) كنز العمّال، ج 8، ص 378.
97) بحارالانوار، ج 89، ص 201.
98) وسائل الشیعه، ج5، ص40.
پيام ها
1- براى دعوت مردم به عبادت باید بسترسازى كرد. (در ابتداى سوره قبل از دستور به شركت در نماز جمعه، سخن از تسبیح موجودات است.) «یسبّح للّه... فاسعوا الى ذكر اللّه»
2- براى دعوت مردم، آنان را با احترام و نام نیك یاد كنیم. «یا ایّها الّذین آمنوا»
3- حضور در نماز جمعه، نشانه ایمان است. «یا ایّها الّذین آمنوا اذا نودى للصّلاة...»
4- نماز، مایهى ذكر خدا است. «اذا نودى للصّلاة... فاسعوا الى ذكر اللّه»
5 - براى حضور در نماز جمعه، شتاب كنید. «للصّلاة من یوم الجمعة فاسعوا»
6- براى حضور در نماز جمعه، باید موانع موجود را برطرف كرد. «و ذروا البیع» (رها كردن كسب و كار و تجارت از باب نمونه است وگرنه همه كارها را باید در هنگام نماز، رها كرد و در نماز جمعه حضور یافت.)
7- خداوند كه فرمان ترك تجارت مىدهد، آن را با وعدههاى حق جبران مىكند. «ذلكم خیر لكم ان كنتم تعلمون»
8 - نشانه علم واقعى، انتخاب بهترینها در هر زمان است. «ذلكم خیر لكم ان كنتم تعلمون»
9- در تربیت دینى، هم تشویق لازم است، «یا ایّها الّذین آمنوا»
هم فرمان لازم است، «فاسعوا الى ذكر اللّه»
هم نهى لازم است، «ذروا البیع»
هم استدلال لازم است. «ذلكم خیر لكم»