ترجمه
همانا پروردگارت مىداند كه تو و گروهى از كسانى كه با تو هستند، نزدیك به دو سوم شب یا نصف آن یا یك سوم آن را به عبادت برمىخیزید و خداوند شب و روز را اندازهگیرى مىكند. او مىداند كه شما نمىتوانید به طور دقیق آن را احصا كنید. از این رو شما را بخشید (و حساب دقیق شب را از شما برداشت) پس آنچه میسّر است از قرآن بخوانید. خداوند مىداند كه برخى از شما بیمار خواهند شد و گروه دیگرى به سفر مىروند تا از فضل خدا (رزق) جویند و گروه دیگرى در راه خدا به جهاد مشغولند (و از تلاوت قرآن باز مىمانند) پس (اكنون كه فرصت دارید) هرچه مىتوانید از قرآن بخوانید و نماز به پا دارید و زكات بدهید و به خداوند وام دهید، وامى نیكو (بدانید كه) آنچه براى خود از پیش فرستید، آن را نزد خدا نیكوتر و با پاداشى بزرگتر خواهید یافت و از خداوند طلب آمرزش كنید كه همانا خداوند آمرزنده مهربان است.
نکته ها
این آیه مىفرماید: با انجام كارهاى نیك همچون نماز شب و تلاوت قرآن و رسیدگى به محرومان، مغرور نشوید كه باز هم نیاز به استغفار دارید.
این آیه، جامعیّت اسلام را از اشك شبانه تا جهاد روزانه، از رابطه با خدا تا كمك به فقرا، از تلاوت قرآن تا سفرهاى تجارى و از انجام كارهاى خیر همراه با استغفار نمایان مىكند.
در آیات قبل، فرمود: نصف یا ثلث و یا دو ثلث شب را به عبادت برخیزید. این آیه مىفرماید: چون محاسبه این مقدار كار مشكلى است كه از عهده شما برنمىآید، لذا خداوند آن را بر شما بخشید و از این پس، هر مقدار كه مىتوانید و براى شما مقدور است به عبادت برخیزید ونماز وقرآن بخوانید. خصوصاً هنگامى كه بیمار هستید و یا در سفر به سرمىبرید.
امام رضاعلیه السلام در تفسیر آیه «فاقرؤا ما تیسّرمن القرآن» از پیامبر اكرمصلى الله علیه وآله نقل مىكند كه آن حضرت فرمود: تا آنجا كه خشوع و صفاى دل دارید، قرآن بخوانید.(98)
در این آیه، سفر به قصد تجارت با سفر به قصد جهاد در كنار هم آمده است، با آنكه اوّلى امرى دنیوى است و دوّمى امرى اخروى. براساس روایات، اگر تاجر در كارش خدا را مراعات كند و از كم فروشى و گران فروشى و احتكار و كلاهبردارى دورى كند، معیشت مردم را تامین كرده و همانند مجاهدى است كه در میدان قدم مىگذارد تا دشمن را از پاى درآورده و امنیّت جامعه را تضمین كند.(99)
گرچه تلاوت قرآن، از تكالیف واجب نیست، امّا مورد سفارش بسیار است، تا آنجا كه در یك آیه، دوبار فرمان آمده و مورد تاكید قرار گرفته است. «فاقرءوا ما تیسّر من القرآن... فاقرءوا...»
احكام اسلام، هماهنگ با توان و امكانات انسان است و هیچگاه عسر و حرج به دنبال ندارد. چنانكه براى بیمار، تیمم را به جاى وضو قرار داده، نماز را در هر حالتى كه مىتواند بخواند، تكلیف كرده، روزه را از او برداشته و به جاى آن كفّاره قرار داده است. اكنون به برخى آیات كه این ویژگى دستورات الهى را بیان مىدارد، اشاره مىكنیم:
«علم ان لن تحصوه فتاب علیكم» خداوند دانست كه شما توان احصا ندارید، پس بر شما آن را بخشید.
«فاقرؤا ما تیسّر من القرآن» به مقدار میسر قرآن بخوانید.
«الآن خفّف اللّه عنكم»(100) اكنون به شما تخفیف داد.
«اعدّوا لهم ما استطعتم»(101) به مقدارى كه استطاعت دارید، عِدّه و عُدّه جمع كنید.
«للّه على الناس حجّ البیت من استطاع»(102) هركس كه توان و استطاعت دارد، باید حجّ بگذارد.
«لا یكلّف اللّه نفساً الاّ وسعها»(103) خداوند هیچ كسى را جز به اندازه توانش، تكلیف نمىكند.
«لا یكلّف اللّه نفساً الاّ ما اتاها»(104) خداوند هیچ كسى را جز به مقدارى كه به او عطاكرده، تكلیف نمىكند.
«فمن كان منكم مریضاً او على سفر فعدّة من ایّام اُخر»(105) آن كه بیمار است یا در سفر است، در رمضان روزه نگیرد و به زمانى دیگر موكول كند.
«و لم تجدوا ماءً فتیمّموا»(106) اگر آب نیافتید، تیمم كنید.
«یرید اللّه بكم الیّسر»(107) خداوند براى شما آسانى خواسته است.
«لیس على الاعمى حرج و لا على المریض»(108) بر فرد نابینا و بیمار، تكلیف حضور در میدان جهاد نیست.
98) تفسیر مجمع البیان.
99) تفسیر درّالمنثور.
100) انفال، 66.
101) انفال، 60.
102) آل عمران، 97.
103) بقره، 286.
104) طلاق، 7.
105) بقره، 184.
106) نساء، 43.
107) بقره، 185.
108) فتح، 17.
پيام ها
1- علم خداوند به حالات بندگان، بهترین انگیزه براى انجام كارهاى نیك است. «انّ ربّك یعلم انّك تقوم»
2- یكى از بركات عبادت شبانه آن است كه تنها خداوند از آن آگاه است و از هرگونه ریا و تظاهر به دور است. «انّ ربّك یعلم»
3- پیامبر طبق دستور خداوند عمل مىكند. در آیات قبل فرمود: «قم اللیل... نصفه او انقص... او زد...» در این آیه مىفرماید: «تقوم ادنى من ثلثى اللیل و نصفه و ثلثه»
4- خداوند در مقدار عبادت شبانه انسان را آزاد گذاشته است تا افراد بیشترى توفیق آن را بیابند و هركس به مقدار توانایىاش از فیض آن بهرهمند شود. «ثلثى اللیل و نصفه و ثلثه»
5 - سحرخیزى، سیره گروهى از اصحاب پیامبر بوده است. «طائفة من الذّین معك»
6- اقامه نماز وتلاوت قرآن از بهترین آداب شبزندهدارى است. «تقوم فاقرءوا...»
7- تكالیف الهى آسان است و انسان را به مشقّت نمىاندازد. «فاقرءوا ما تیسّر»
8 - ارتباط با قرآن و تلاوت آن در هر حال لازم است، حتّى در بستر بیمارى یا سفر و جهاد. «مرضى - یضربون فى الارض، یقاتلون... فاقرؤا» (اگر در فراز و نشیبها تلاوت قرآن لازم است، در شرائط عادى به طریق اولى لازم خواهد بود.)
9- كسب مال حلال، فضل الهى است. «یبتغون من فضل اللّه»
10- امكانات زندگى، لطف و فضل الهى است، هرچند كه با تلاش انسان به دست آید. «یضربون فى الارض یبتغون من فضل اللّه»
11- ذكر سفرهاى تجارى و اقتصادى در كنار سفرهاى جهادى و جنگ، نشانه اهمیّت تجارت از دیدگاه اسلام است. «آخرون یضربون فى الارض یبتغون من فضل اللّه و آخرون یقاتلون فى سبیل اللّه»
12- شیوه قرض دادن باید نیكو باشد. (با سرعت و خلوص و بى منّت پرداخت شود.) «قرضاً حسناً»
13- شب زنده دارى، تلاوت قرآن، اقامه نماز، پرداخت زكات و قرض دادن به دیگران نمونهاى از كارهاى خیر است. «ما تقدموا لانفسكم من خیر...»
14- پیش از مرگ، كارهاى خیر را براى خودتان ذخیره كنید، یا به دست خود و یا از طریق وصیّت. «تقدّموا»
15- كارهاى خیر ذخیره قیامت است. «و ما تقدّموا لانفسكم من خیر تجدوه عند اللّه»
16- كارهاى خیر نزد خدا محفوظ است و هرگز از بین نمىرود. «تجدوه عنداللّه»
17- پاداشهاى خداوند از هر نظر چند برابر است. «هو خیراً و اعظم اجراً»
18- هیچ كس نباید خود را از قصور و تقصیر به دور بداند، زیرا با انجام همه تكالیف، باز هم به استغفار نیاز داریم. «واستغفروا اللّه»
19- خداوند، آمرزش اهل استغفار را تضمین كرده است. «واستغفروا اللّه... غفورٌ رحیم»
20- گذشت خداوند همراه با مهربانى است. «غفور رحیم»