ترجمه
و قوم موسى پس از (رفتن) او (به كوه طور) از زیورهاى خود مجسّمه‏ى گوساله‏اى (ساختند و به پرستش) گرفتند كه صداى گاو داشت، آیا ندیدند كه آن (گوساله) با آنان سخن نمى‏گوید و به راهى هدایتشان نمى‏كند؟ آن را (به پرستش) گرفتند در حالى كه ستمكار بودند.

نکته ها
«عِجل»، به گوساله‏ى نر گفته مى‏شود و كلمه‏ى «حُلّى»، به معناى زیورآلات است و «خُوار» صداى مخصوص گاو است.
امام باقر علیه السلام فرمود: حضرت موسى علیه السلام به خدا گفت: سامرى، گوساله‏اى از طلا براى مردم ساخته است، امّا صداى آن از چیست؟ وحى آمد كه این وسیله‏ى آزمایش مردم است، «یاموسى انّ تلك فتنة فلاتفحص عنها»، [269] قرآن نیز مى‏فرماید: «اِن هى الاّ فتنتك تضلّ بها من تشاء و تهدى من تشاء» [270]
قرآن، به مسأله‏ى گوساله‏پرستى بنى‏اسرائیل، در چهار سوره اشاره نموده است. البتّه گوساله‏پرستى بنى‏اسرائیل زمینه‏هاى فرهنگى، اجتماعى داشت، زیرا؛ اوّلاً آنان سالیان دراز در مصر، بت‏هایى به شكل گاو دیده بودند، ثانیاً همان گونه كه در آیه 138 خواندیم، پس از عبور از رود نیل چشمشان به قومى بت‏پرست افتاد و تحت تأثیر قرار گرفته و در عمق روحشان باقى ماند. ثالثاً تمدید مدّت سى شب به چهل شب، شایعه‏ى مرگ موسى را به دست مخالفان پدید آورد و زمینه را براى انحراف آماده كرد و در نهایت، جهل مردم و هنر سامرى باعث شد تا قوم موسى از خداپرستى به گوساله‏پرستى گرویدند. [271]
بنابراین عوامل انحراف چند چیز است:
1- نبود رهبرى یا غیبت او.
2- جهل و ناآگاهى مردم.
3- عالمان و هنرمندان منحرف و سوء استفاده از علم و هنر.
4- زیبایى و زرق و برق ظاهرى.
5 - سر و صدا و تبلیغات كاذب.
در آیه 87 سوره‏ى طه، ساختن گوساله به سامرى نسبت داده شده است، امّا شگفت آنكه در تورات، به هارون نسبت داده شده است؟! [272] البتّه در این آیه به قوم موسى نسبت داده شده است، زیرا بسیارى از كار او راضى بودند و او را یارى نمودند. [273]
حضرت موسى براى هدایت مردم و رهایى از انحراف و دام سامرى، از دلائل ملموس استفاده كرد. مثلاً براى نفى الوهیّت گوساله با بیان اینكه مصنوع است نه صانع، محتاج مكان است و داراى وزن و حجم و شكل است و هیچ گونه هدایت و راهنمایى براى كسى ندارد، آنان را ارشاد نمود. [274]

پيام ها
1- گاهى انسان به چیزى كه واقعیّتى ندارد، ارزش مى‏دهد و تا حدّ پرستش او پیش مى‏رود. «و اتّخَذَ»
2- دعوت به گوساله‏پرستى، پس از نافرمانى از رهبر و در غیاب رهبرى حقّ صورت مى‏گیرد. «من بعده» (زمانى كه حضرت موسى به میعادگاه رفته بود)
3- دشمن براى انحراف مردم، از هنر و تمایلات نفسانى استفاده مى‏كند. (مجسّمه‏ى طلا) «حُلِیّهم عجلاً»
4- ارتدادِ اقوام، سابقه‏ى طولانى دارد. «واتّخذ... عجلاً...»
5 - گوساله‏ى سامرى، مجسمّه‏اى بیش نبود. «جسداً»
6- در انحراف انسان، زرق و برق و سروصدا نقش عمده‏اى دارد. «حلیّهم... خوار» بنابراین در پى هر صدا و هر زرق و برق و زیبایى نباید رفت.
7- معبود انسان باید هادى انسان باشد. «لا یهدیهم»
8 - شرك، ظلم است و كسى كه بدون دلیل و تنها بر اساس لجاجت، حقّ را رها كند و اسیر ساخته‏هاى دست خود شود، ظالم است. «كانوا ظالمین»