ترجمه
و بترسید (و حفظ كنید خود را) از فتنهاى كه تنها دامنگیر ستمگران شما نمىشود، (بلكه همه را فرا خواهد گرفت، چرا كه دیگران نیز در مقابل ستمگران سكوت كردند) و بدانید كه خداوند سخت كیفر است.
نکته ها
«فتنه»، به معناى شرك، كفر، بلا و آزمایش، شكنجه و عذاب است و در این آیه به معناى بلا و مصیبتهاى اجتماعى است. [474]
در آیهى قبل، دستور اطاعت از پیامبر صلى الله علیه وآله بود، اینجا پرهیز از فتنه. پس معلوم مىشود كه یكى از مصادیق فتنه، عدم اطاعت از پیامبر است و مفهوم این آیه، با آیهى «واعتصموا بحبل اللّه جمعیاً و لا تفرّقوا» [475] یكسان مىباشد. [476]
مصداق دیگر فتنه، فساد و فحشا مىباشد كه باعث فروپاشى یك نظام مىشود و آسیب آن عمومى و فراگیر است. مثل فساد حكّام بنىامیّه كه چون ولایت پیشواى حقّ را كنار زدند، مسلمانان را قرنها به ذلّت كشاندند.
سكوت و ترك امر به معروف و نهى از منكر، باعث فتنه و فراگیرشدن عذاب است، چنانكه پیامبر فرمودند: خداوند هرگز تمام مرم را به خاطر گناه بعضى از آنان مجازات نمىكند، مگر زمانى كه منكرات در میان آنان آشكار گردد و دیگران در حالى كه توان انكار و برخورد با آن را داشته باشند، سكوت كنند كه اگر چنین شد، خداوند همهى آنان (خاصّ و عام) را عذاب مىكند. [477] چنانكه حضرت على علیه السلام فرمودند: اگر گناهى پنهانى انجام گیرد، خداوند عموم مردم را عذاب نمىكند، امّا اگر گروهى منكراتى را آشكار انجام دهند و مردم آنان را سرزنش نكنند، هر دو گروه مستوجب عقوبت مىشوند. [478]
معناى پرهیز از اعمالى كه باعث فتنه شده ودر همه تأثیر مىگذارد، عزلت وكنارهگیرى از مسائل نیست، بلكه لزوم هوشیارى و توجّه انسان را مىرساند. حضرت على علیه السلام مىفرماید: در فتنهها مثل بچّه شترى باشید كه نه از شما بار بكشند و نه شما را بدوشند و نه از شما بهرهبردارى كنند. «كن فى الفتنة كابن اللبون، لا ظهر فیركب و لا ضرع فیحلب» [479]
هنگام نزول این آیه، پیامبر اكرم صلى الله علیه وآله فرمود: هر كس پس از من در جانشینى على علیه السلام ظلم كند، «فكانّما جحد نبوّتى و نبوة الانبیاء قبلى» گویا رسالت من و نبوّت پیامبران پیشین را انكار كرده است. [480]
474) تفسیر نمونه
475) آلعمران، 103
476) تفسیر المیزان
477) تفسیر نمونه
478) تفسیر اثنى عشرى
479) نهج البلاغه، حكمت 1
480) تفسیر فرقان
پيام ها
1- تخلّف از دین و دستورات الهى، مایهى بروز فتنه و نزول عذاب الهى است. «دعاكم لما یحییكم... واتّقوا فتنة...»
2- نه خود عامل فتنه شویم، نه با فتنهگران همصدا شویم و نه در برابرشان سكوت كنیم. «واتّقوا فتنة»
3- سرنوشت انسان وجوامع، در گرو عملكرد خودشان است.«واتّقوافتنةلاتصیبنّ»
4- افراد جامعهى ایمانى علاوه بر كارهاى خود، نسبت به كارهاى دیگران نیز باید تعهّد داشته باشند. چون گاهى آثار كارهاى خلاف، دامنگیر دیگران هم مىشود، همچون كسى كه در كشتى، جایگاه خود را سوراخ كند. «و اتّقوا فتنة لاتصیبنّ الّذین ظلموا منكم خاصّة»
5 - توجّه به شدّت و سختى عذاب الهى، زمینهساز پرهیز از ظلم و گناه است. «و اتّقوا فتنة... انّ اللّه شدید العقاب»