ترجمه
و(لى) تا تو در میان مردمى، خداوند بر آن نیست كه آنان را عذاب كند، و تا آنان استغفار مىكنند، خداوند عذاب كنندهى آنان نیست.
نکته ها
با توجّه به اینكه در آیهى بعد، كفّار مكّه به عذاب تهدید شدهاند، معلوم مىشود كه منظور از نفى عذاب در این آیه، برداشته شدن عذاب عمومى از مسلمانان به بركت وجود شخص پیامبر صلى الله علیه وآله است، مثل عذابهاى اقوام پیشین، وگرنه اشخاصى در موارد خاصّى گرفتار عذاب الهى شدهاند. مانند عذاب نعمانبن حارث در آیهى قبل.
در احادیث آمده است كه خداوند به خاطر وجود برخى افراد پاك و علماى ربّانى، سختى و عذاب را از دیگران برمىدارد. چنانكه در ماجراى قلع و قمع قوم لوط، حضرت ابراهیم به فرشتگان مأمور عذاب گفت: «انّ فیها لوطاً» یعنى آیا با وجود یك مرد خدایى در منطقه، آنجا را نابود مىسازید؟! فرشتگان گفتند: ما مىدانیم كه لوط در آنجاست و به او دستور خارج شدن از آنجا را دادهایم. [507] یا حضرت على علیه السلام پس از رحلت پیامبر صلى الله علیه وآله فرمود: یكى از دو امان از میان ما رفت، أمن دیگر را كه استغفار است حفظ كنید. [508] و یا در روایت مىخوانیم امام رضا علیه السلام به زكریا ابن آدم فرمود: در شهر قم بمان كه خداوند همان گونه كه به واسطهى امام كاظم علیه السلام بلا و عذاب را از اهل بغداد برداشت، به واسطهى وجود تو نیز بلا را از آن شهر دور مىكند. [509]
پیامبر اكرم صلى الله علیه وآله فرمودند: مرگ و زندگى من براى شما خیر است؛ در زمان حیاتم خداوند عذاب را از شما بر مىدارد و پس از مرگم نیز با عرضهى اعمالتان به من، با استغفار و طلب بخشش من، مشمول خیر مىشوید. «امّا فى مماتى فتعرض علىّ اعمالكم فاستغفر لكم» [510]
نافرمانى و انجام بعضى گناهان، از اسباب نزول بلا و عذاب الهى است، و راه جبران آن توبه و استغفار است. «و ما كان اللّه معذّبهم و هم یستغفرون» چنانكه در دعاى كمیل مىخوانیم: «اللّهم اغفر لى الذنوب الّتى تنزل البلاء» وهمان گونه كه خداوند در آیهاى دیگر مىفرماید: «و ما كان ربّك لیهلك القرى بظلم و أهلها مصلحون» [511] تا وقتى كه مردم اهل صلاح و اصلاح باشند، خداوند آنان را هلاك نمىكند.
507) عنكبوت، 31 تا 32
508) نهج البلاغه، حكمت 88
509) بحار، ج57، ص217
510) تفسیر نورالثقلین
511) هود، 117
پيام ها
1- وجود پیامبر صلى الله علیه وآله و مردان خدا، مایهى امان براى اهل زمین است. «و ما كان اللّه لیعذّبهم و أنت فیهم»
2- استغفار، مانع بلاست. «و ما كان اللّه معذّبهم و هم یستغفرون» (برگشت از كفر و الحاد نیز نوعى استغفار است.)
3- توبه و استغفار، اهمیّت ویژهاى نزد خدا دارد، چنانكه سرنوشت امّتى را نیز تغییر مىدهد. «و ما كان اللّه معذّبهم و هم یستغفرون»