1. الفاتحة 2. البقرة 3. آل عمران 4. النساء 5. المائدة 6. الأنعام 7. الأعراف 8. الأنفال 9. التوبة 10. يونس 11. هود 12. يوسف 13. الرعد 14. إبراهيم 15. الحجر 16. النحل 17. الإسراء 18. الكهف 19. مريم 20. طه 21. الأنبياء 22. الحج 23. المؤمنون 24. النور 25. الفرقان 26. الشعراء 27. النمل 28. القصص 29. العنكبوت 30. الروم 31. لقمان 32. السجدة 33. الأحزاب 34. سبأ 35. فاطر 36. يس 37. الصافات 38. ص 39. الزمر 40. غافر 41. فصلت 42. الشورى 43. الزخرف 44. الدخان 45. الجاثية 46. الأحقاف 47. محمد 48. الفتح 49. الحجرات 50. ق 51. الذاريات 52. الطور 53. النجم 54. القمر 55. الرحمن 56. الواقعة 57. الحديد 58. المجادلة 59. الحشر 60. الممتحنة 61. الصف 62. الجمعة 63. المنافقون 64. التغابن 65. الطلاق 66. التحريم 67. الملك 68. القلم 69. الحاقة 70. المعارج 71. نوح 72. الجن 73. المزمل 74. المدثر 75. القيامة 76. الإنسان 77. المرسلات 78. النبأ 79. النازعات 80. عبس 81. التكوير 82. الانفطار 83. المطففين 84. الانشقاق 85. البروج 86. الطارق 87. الأعلى 88. الغاشية 89. الفجر 90. البلد 91. الشمس 92. الليل 93. الضحى 94. الشرح 95. التين 96. العلق 97. القدر 98. البينة 99. الزلزلة 100. العاديات 101. القارعة 102. التكاثر 103. العصر 104. الهمزة 105. الفيل 106. قريش 107. الماعون 108. الكوثر 109. الكافرون 110. النصر 111. المسد 112. الإخلاص 113. الفلق 114. الناس
تعداد آیات: 75
تفسير 8. الأنفال آية 41
Number of verses: 75
بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمـَنِ الرَّحِيم
۞ وَاعْلَمُوا أَنَّمَا غَنِمْتُم مِّن شَيْءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِي الْقُرْبَىٰ وَالْيَتَامَىٰ وَالْمَسَاكِينِ وَابْنِ السَّبِيلِ إِن كُنتُمْ آمَنتُم بِاللَّهِ وَمَا أَنزَلْنَا عَلَىٰ عَبْدِنَا يَوْمَ الْفُرْقَانِ يَوْمَ الْتَقَى الْجَمْعَانِ ۗ وَاللَّهُ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ 41
بدانید هرگونه غنیمتی به دست آورید، خمس آن برای خدا، و برای پیامبر، و برای ذی‌القربی و یتیمان و مسکینان و واماندگان در راه (از آنها) است، اگر به خدا و آنچه بر بنده خود در روز جدایی حق از باطل، روز درگیری دو گروه (باایمان و بی‌ایمان) [= روز جنگ بدر] نازل کردیم، ایمان آورده‌اید؛ و خداوند بر هر چیزی تواناست!

ترجمه
و اگر به خداوند وآنچه بر بنده‏ى خود، روز جدایى (حقّ از باطل،) روز درگیرى دو گروه (با ایمان و بى‏ایمان در جنگ بدر) نازل كردیم، ایمان دارید، بدانید كه هر چه غنیمت گرفتید، همانا خمس (یك پنجم) آن براى خداوند و رسول خدا و خویشاوندان (او، اهل‏بیت علیهم السلام) و یتیمان و بینوایان و در راه‏ماندگان (از سادات) است، و خداوند بر هر چیزى تواناست.

نکته ها
مخاطب این آیه در هنگام نزول، كسانى هستند كه همراه پیامبر در جنگ بدر شركت كرده و با جانفشانى و از جان گذشتگى، پیروزى را بدست آورده‏اند. كسانى كه اهل نماز، روزه، هجرت، جهاد و شهادت بوده و چشم امید پیامبر به آنان بود، امّا با این حال خداوند در این آیه مى‏فرماید: اى مجاهدان جبهه‏ى بدر، اگر به خدا و پیامبر و قرآن ایمان دارید، خمسَ غنائم را بدهید. یعنى شرط ایمان به خدا، علاوه بر نماز و روزه و جهاد، اداى واجب مالى یعنى خمس است.
واژه‏ى «غنیمت» و «غرامت»، هر یك شش بار در قرآن آمده است. همان گونه كه غرامت شامل هرگونه ضرر مالى مى‏شود، نه فقط ضرر جنگى، غنیمت هم نه تنها درآمد جنگى، بلكه هرگونه منفعتى را دربرمى‏گیرد. كتب لغت مانند لسان‏العرب، تاج‏العروس و قاموس و مفسّران اهل‏سنّت از قبیل قرطبى، فخررازى و آلوسى نیز در عمومیّت لغت، شك ندارند. همچنین در مفردات راغب آمده است: به هر چیزى كه انسان بدست مى‏آورد، غنیمت گفته شده است. در قرآن نیز غنیمت، براى غنائم غیر جنگى بكار رفته است: «فعنداللّه مغانم كثیرة» [524] حضرت على علیه السلام نیز مى‏فرماید: «مَن اخذها لَحق و غَنم» [525] ، كسى كه به آیین خداوند عمل كند، به مقصود رسیده و بهره مى‏برد.
طبق روایات و به عقیده‏ى شیعه، غنیمت در این آیه شامل هرگونه در آمدى اعمّ از كسب و كار و تجارت مى‏شود. و نزول آیه در جنگ بدر، دلیل این نیست كه خمس تنها در غنائم جنگى باشد و اگر هم مراد از غنیمت در آیه تنها غنائم جنگى باشد، باید گفت: یك مورد از خمس در این آیه آمده و موارد دیگر در روایات مطرح شده است.
خمس، در روایات نیز از اهمیّت ویژه‏اى برخودار است، از جمله اینكه هر كس خمس مالش را نپردازد، مالش حلال نمى‏شود و نمى‏تواند در آن تصرّف كند و نماز با لباسى كه خمس آن پرداخت نشده باشد، مشكل دارد. [526]
این آیه با آیه‏ى اوّل كه انفال را تنها از خدا و رسول مى‏داند، «قل الانفال للّه و للرسول» منافاتى ندارد، زیرا با توجّه به آیه‏ى خمس، آن بزرگواران (پیامبر یا امام و نماینده او) آنچه دریافت مى‏كنند، خمس و یك پنجم آن را براى مصارف ذكر شده در آیه نگه مى‏دارند و بقیه‏ى آن را (چهار پنجم)، به جنگجویان مى‏دهند.
فقها خمس را در هفت چیز واجب مى‏دانند: 1- سود و منفعت كسب و درآمد سالیانه، 2- گنج، 3- معادن، 4- گوهرهایى كه از غوّاصى به دست مى‏آید، 5 - مال حلال مخلوط به حرام، 6- زمینى كه كافر ذمّى از مسلمان بخرد، 7- غنیمت جنگى. [527]
بسیار روشن است كه خداوند نیاز به خمس ندارد، بنابراین سهم خدا، براى حاكمیّت قانون خدا و ولایت رسول، تبلیغات و رساندن نداى اسلام به گوش جهانیان، نجات مستضعفان و جلوگیرى از مفسدان است.
برپایه‏ى روایات، سهم خدا در اختیار رسول و سهم رسول و پس از او، در اختیار امام است. [528] و این سه سهم در زمان غیبت امام، در اختیار نوّاب خاص و یا نوّاب عام او یعنى مجتهد جامع الشرایط و مرجع تقلید قرار داده مى‏شود. [529]
«ذى القربى»، به دلیل روایات بسیار از شیعه [530] و نیز برخى روایات اهل‏سنّت، همه‏ى بستگان پیامبر صلى الله علیه وآله نیستند، بلكه مراد، امامان اهل‏بیت علیهم السلام مى‏باشند كه مقام امامت ورهبرى دارند و خمس، متعلّق به رهبر و حكومت اسلامى است، نه فامیل پیامبر.
علاوه بر روایات، قرار گرفتن ذى‏القربى، در ردیف «اللّه و للرسول» به خصوص با حرف «لام»، نشانه‏ى آن است كه ذى‏القربى افراد خاصّى هستند كه در خط خدا و رسولند.
از مصارف دیگر خمس در روایات، مساكین و در راه ماندگان از سادات بنى‏هاشم است، چون گرفتن زكات بر فقراى سادات حرام است، پس باید از طریق خمس، نیازهاى آنان تأمین شود. [531]
در واقع اسلام براى برطرف كردن محرومیّت‏هاى جامعه، دو چیز را واجب كرده است: یكى زكات كه مربوط به همه‏ى فقراى جامعه مى‏باشد و دیگرى خمس كه بخشى از آن مخصوص فقراى سادات است و خمس و زكات به اندازه‏ى نیاز سال فقرا به آنان پرداخت مى‏شود، نه بیشتر.
امام رضا علیه السلام فرمودند: تصمیم‏گیرى در مقدار سهم براى هر یك از موارد ششگانه‏ى ذكر شده در آیه، با امام است. [532]


524) نساء، 94
525) نهج البلاغه، خطبه 120
526) براى توضیح بیشتر به كتاب خمس مؤلّف مراجعه شود
527) براى توضیح بیشتر به توضیح المسائل مراجعه كنید
528) تفسیر صافى‏
529) تفسیر نمونه‏
530) تفسیر نورالثقلین و كافى، ج‏1، ص‏544
531) تفسیر مجمع البیان، وسائل، ج‏6، كتاب الخمس‏
532) تفسیر صافى‏

پيام ها
1- پرداخت خمس واجب است، گرچه درآمد و غنائم كم باشد. «غنمتم من شى‏ء»
2- حال كه با نصرت الهى در «بدر» پیروز شدید، حقّ خدا و رسول و اهل‏بیت علیهم السلام و خمس غنائم را بپردازید. «غنمتم... فانّ للّه خُمُسه»
3- اسلام، مالكیّت اشخاص حقوقى را پذیرفته است. «للرسول و لذى القربى»
4- محرومیّت زدایى، از برنامه‏هاى اسلام است و باید از ثمره‏ى جهاد و غنائم به سود فقرا گام برداشت. «والمساكین و ابن السبیل»
5 - براى گرامیداشت طبقه‏ى محروم، نام آنان در كنار نام خدا ورسول و اهل‏بیت قرار گرفته است. «للّه خمسه و للرسول و لذى‏القربى و الیتامى والمساكین...»
6- ایمان، عامل عمل به وظیفه و ایثار است. «للّه خمسه ... ان كنتم آمنتم»
7- گذشت از مال، آن قدر دشوار است كه گاهى رزمندگان هم در آن مى‏مانند. «غنمتم... ان كنتم...»
8 - نشانه‏ى ایمان كامل، خمس دادن است. بدنبال بیان ایمان، عبادت، هجرت و جهاد مى‏فرماید: «لِلّه خمسه... ان كنتم آمنتم...» بنابراین خمس، واجب دائمى و مستمرّ است، نه موسمى و موقّت، چون شرط ایمان است.
9- عبودیّت، رمز دریافت معارف الهى است وپیامبراكرم صلى الله علیه وآله، بنده‏ى خالص خدا بود. «و ما انزلنا على عبدنا»
10- وجود پیامبر میان مسلمانان، عامل یارى خداوند و پیروزى آنان است. «ما انزلنا على عبدنا یوم الفرقان»
11- روز جنگ، روز جدایى مدّعیان راستین از دروغگویان است. «یوم الفرقان یوم التقى الجمعان»
12- امداد الهى در جنگ بدر، حقّانیّت اسلام را روشن كرد، «یوم الفرقان» و نمودى از قدرت خداوند بود. «واللّه على كلّ شى‏ء قدیر»

Copyright 2015 almubin.com