ترجمه
همانا كسانى كه ایمان آورده و هجرت كردند و با اموال و جان‏هایشان در راه خدا جهاد كردند، و آنان كه (مجاهدان و مهاجران را) پناه داده و یارى كردند، آنان دوستدار و حامى و هم‏پیمان یكدیگرند. امّا كسانى كه ایمان آورده، ولى هجرت نكردند، حقّ هیچ‏گونه دوستى و حمایت از آنان را ندارید، تا آنكه هجرت كنند. و اگر (مؤمنانِ تحت فشار، براى حفظ دینشان) از شما یارى طلب كردند، بر شماست كه یاریشان كنید، مگر در برابر قومى كه میان شما و آنان پیمان (ترك مخاصمه) است، و خداوند به آنچه انجام مى‏دهید بیناست.

نکته ها
در سال سیزدهم بعثت و پس از گذشت ده سال از دعوت علنى پیامبر به اسلام، هنوز مشركان مكّه دست از اذیّت و آزار پیامبر و مسلمانان برنداشته بودند، و روز به روز بر شدّت آن مى‏افزودند تا اینكه تصمیم گرفتند با توطئه‏اى حساب شده و اقدامى دسته‏جمعى، پیامبر را به قتل برسانند و اسلام را ریشه‏كن نمایند.
با اطلاع پیامبر صلى الله علیه وآله از آن توطئه و جانفشانى على علیه السلام، شبانه مقدّمات هجرت فراهم شد و آن حضرت در اوّل ماه ربیع‏الاوّل ابتدا به غار ثور رفتند و به مدّت سه روز در آنجا به گونه‏اى معجزه‏آسا مخفى شدند و در این مدّت تنها حضرت على علیه السلام براى آن حضرت غذا تهیه كرده و اخبار بیرون را در اختیار آن جناب قرار مى‏دادند. سرانجام پیامبر با توصیه به حضرت على مبنى بر اعلان مهاجرت مسلمانان به یثرب و همراه آوردن اهل‏بیت آن حضرت، خود راهى یثرب شدند، و پس از طى مسافتى حدود چهارصد كیلومتر، روز دوازدهم ربیع‏الاوّل به محلّه‏ى قبا رسیدند و بقیّه‏ى مهاجرین نیز به آنان ملحق شدند.
مردم یثرب، از مهاجران استقبال شایانى به عمل آوردند وآنها را با آغوش باز پذیرفتند و یثرب را به «مدینةالنبىّ» و «مدینة الرّسول»، تغییر نام دادند. آنگاه پیامبر براى پیشگیرى و دورى از تفرقه، میان مهاجران و انصار كه حدود سیصد نفر بودند، دو به دو عقد اخوّت و برادرى جارى كردند و مسجد قبا را پایه‏گذارى كردند. [568]
مهاجرین، كسانى هستند كه در مكّه به پیامبر صلى الله علیه وآله ایمان آوردند و چون در آنجا تحت فشار بودند، خانه وكاشانه‏ى خود را رها كرده به همراه پیامبر به مدینه هجرت كردند و انصار، مسلمانان مدینه هستند كه پیامبر اسلام و مهاجرین را استقبال نموده و آنان را در بین خود جاى داده و یارى نمودند.
در این آیه، محورهایى همچون: پیوند مهاجرین و انصار، ضرورت هجرت، بى‏اعتنایى به مرفّهان گریزان از هجرت، تعهّد متقابل میان مهاجران و انصار، و نجات مسلمانان دربند، در صورت عدم ضرر به پیمان‏هاى قبلى، مطرح شده است.
معموماً ملّت‏ها، مهم‏ترین و بزرگ‏ترین حادثه‏اى را كه در حیات اجتماعى، علمى و مذهبى آنان رخ داده و آن را نقطه‏ى عطفى در سرگذشت ملّى خود مى‏دانند، مبدأ تاریخ خود قرار داده‏اند، مثلا میلاد حضرت مسیح علیه السلام نزد مسیحیان و یا عام الفیل (سالى كه سپاه ابرهه به مكّه حمله كرد و نابود شد) نزد اعراب، مبدأ سال قرار گرفت.
از آنجایى كه دین اسلام كامل‏ترین شریعت آسمانى است و در عین حال از ادیان دیگر مستقل است، لذا مسلمانان میلاد حضرت مسیح را مبناى سال خود قرار ندادند، همچنین عام‏الفیل گرچه سال تولّد پیامبر نیز بود، و یا حتّى روز بعثت پیامبر اكرم صلى الله علیه وآله ، مبناى سال قرار نگرفت، امّا با هجرت پیامبر به مدینه كه حكومتى مستقل در آنجا پایه‏گذارى شد و مسلمانان توانستند در نقطه‏اى آزادانه فعالیّت كنند، پیامبر شخصاً تاریخ هجرى را بنا گذاردند. [569] چنانكه مى‏توان از عبارت «مِن اوّل یوم»، در آیه‏ى «لمسجد اُسس على التّقوى من اوّل یوم احقّ ان تقوم فیه» [570] كه در مورد ساختن مسجد قبا مى‏باشد نیز پایه‏گذارى سال هجرى را استفاده نمود، زیرا اوّلین اقدام پیامبر در هجرت به مدینه ساختن مسجد قبا مى‏باشد. [571] آرى اگر هجرت نبود، چه بسا اسلام در همان نقطه محدود و نابود مى‏شد.
بیشتر بلاهاى ما از غرق شدن در رفاه و ترك هجرت‏هاى سازنده سرچشمه مى‏گیرد. اگر همه‏ى مغزها ومتخصّصان و كارشناسان مسلمانى كه در كشورهاى غربى به سر مى‏برند، به كشور خود هجرت كنند، هم ضربه به دشمن است وهم تقویت اسلام وكشورهاى اسلامى.
هجرت، اختصاص به پیامبر اكرم صلى الله علیه وآله ندارد، بلكه هجرت از محیط شرك، كفر و گناه، براى حفظ دین و ایمان و یا براى برگشت از نافرمانى خداوند لازم است، چنانكه خداوند در پاسخ كسانى كه عذر آلودگى خود و ارتكاب به گناه را محیط ناسالم مى‏دانستند و مى‏گفتند: «كنّا مستضعفین فى الارض»، مى‏فرماید: زمین خداوند كه پهناور بود، چرا به مكانى دیگر هجرت نكردید؟ «قالوا الم تكن ارض اللّه واسعة» [572] البتّه با توجّه به عبارت «مستضعفین»، معلوم مى‏شود كه اگر توانایى امر به معروف و نهى از منكر باشد، باید به این مهم اقدام نمود و جامعه را ترك نكرد و آن را مورد اصلاح قرار داد.
امام صادق علیه السلام مى‏فرماید: هنگامى كه در محل و سرزمینى كه در آن زندگى مى‏كنى نافرمانى و معصیت خدا مى‏كنند، از آنجا به جایى دیگر هجرت كن. «اذا عصى اللّه فى ارض انت فیها فاخرج منها الى غیرها» [573]
چنانكه هجرت براى آموختن علم و دانش و هجرت براى بیان آموخته‏هاى خود به دیگران نیز لازم است. «فلولانفر من كلّ فرقة منهم طائفة لیتفقّهوا فى الدّین و لینذروا قومهم اذا رجعوا الیهم» [574]
در صدر اسلام دو هجرت رخ داده است: یكى در سال پنجم بعثت، هجرت گروهى از مسلمانان به سرزمین حبشه و دیگرى در سال سیزدهم بعثت، هجرت از مكّه به مدینه.

پيام ها
1- اسلام، ایمان و عقیده، بدون تلاش و مجاهدت كافى نیست. مسلمانان صدر اسلام، یا مهاجر بودند یا پناه‏دهنده مهاجران، یا جهادگر و یا حامى مجاهدان. «انّ الّذین آمنوا و هاجروا و جاهدوا باموالهم و انفسهم... والّذین آووا و نصروا» (شرایط متفاوت براى هر كسى تكلیف خاصّى مى‏آورد، براى یكى هجرت و براى دیگرى پناه‏دادن به مهاجران.)
2- رابطه‏ى ولایى، مخصوص كسانى است كه اهل هجرت، جهاد و كمك به دیگران باشند. «اولئك بعضهم اولیاء بعض»
3- خداوند میان مهاجرین و انصار حقّ ولایت مقرّر كرده است. «والّذین آووا و نصروا اولئك بعضهم اولیاء بعض»
4- هجرت به سوى جامعه‏ى اسلامى، شرط ولایت است و كسى كه هجرت نكند، ولایت ندارد. «لم یهاجروا مالكم من ولایتهم...»
5 - در جامعه‏ى اسلامى باید میان مجاهدان ومهاجران با مرفّهان هجرت گریز، فرق باشد. «آمنوا ولم یهاجروا»
6- كسى كه هجرت نكند، نه او را یارى كنید و نه از او یارى بخواهید. (كلمه‏ى «ولایتهم» را دو گونه مى‏توان معنا كرد: یكى «ولایت و حمایت شما از آنان» و دیگرى «كمك و حمایت آنان از شما»)
7- هجرت، گاهى از جهاد مهم‏تر است. «حتّى یهاجروا» و نفرمود: «حتّى یجاهدوا»
8 - باید از متخلّفان پیشین كه خواهان پیوستن به مسلمانان هستند، با آغوش باز استقبال كرد. «حتّى یهاجروا» (آرى، همین‏كه تاركان هجرت، هجرت كردند، شما آنان را حمایت كنید)
9- اگر مسلمانانِ دیگر مناطق، تحت فشار كفر قرار گرفتند، نسبت به استمدادشان نباید بى‏تفاوت بود. «ان استنصروكم فى الدّین فعلیكم النصر»
10- در روابط با دیگران باید اهمّ و مهم در نظر گرفته شود. مادامى كه كفّار به پیمان‏هاى خود با مسلمانان پایبند هستند، نمى‏توان براى حمایت مسلمانانِ تحت سلطه‏ى آنان اقدامى كرد. «الاّ على قوم بینكم و بینهم میثاق»