ترجمه
سزاوار نیست كه همه‏ى مؤمنان (به جهاد) رهسپار شوند، پس چرا از هر گروهى از ایشان دسته‏اى كوچ نمى‏كنند تادر دین فقیه شوند و هنگامى كه به سوى قوم خویش باز گشتند، آنان را بیم دهند تا شاید آنان (از گناه و طغیان) حذر كنند.

نکته ها
بدنبال نزول آیاتى كه به شدّت از متخلّفان جنگ انتقاد مى‏كرد و سختگیرى پیامبر در مورد آنان، از آن به بعد و در جنگ‏هاى بعدى، همه‏ى مسلمانان براى جهاد آماده مى‏شدند و پیامبر را در مدینه تنها مى‏گذاشتند. این آیه كنترلى براى كوچ آنان به جبهه بود. [183]
همه‏ى مسلمانان بادیه‏نشین براى آموختن دین، به شهر مى‏آمدند و این موجب كوچ به شهر و تبعات بد آن مى‏شد. آیه نازل شد كه بعضى براى آشنایى بادین به شهر بیایند، آنگاه به وطن خود برگشته و دیگران را ارشاد كنند.
«دین»، مجموعه‏ى قوانین الهى و مقررّات ظاهرى و باطنى اسلام است. اسلام كه تنها دین پذیرفته‏ى الهى است، «انّ الدین عنداللَّه الاسلام» [184] به معناى تسلیم خدا بودن است.
تفقّه در دین، به معناى تلاش براى كسب شناخت عمیق در دین و عقاید واحكام اسلامى است. تفقّه در دین، گاهى ممكن است براى دنیا و مقام و عشق به درس و بحث و سرگرمى و عقب نماندن از دوستان باشد و گاهى براى دین، خدا، بهشت و نجات امّت باشد. آیه، دوّمى را ارزشمند مى‏داند كه بیم‏دهى مردم و دعوت آنان به راه خداست. «لینذروا قومهم»
فقه، آنچنان مهّم است كه رسول خداصلى الله علیه وآله در بدرقه‏ى على‏علیه السلام به یمن، به او فرمان آموزش فقه مردم را داد، «فقّههم فى الدین» [185] و او را چنین دعا كرد: «الّلهم فقّهه فى الدین» [186] با آنكه وى فقیه‏ترین مردم بود.
چنانكه حضرت امیرعلیه السلام به فرزندش سفارش مى‏كند: «تَفقَّه فى‏الدّین فان الفقهاء ورثة الانبیاء» [187] امام حسین‏علیه السلام نیز شب عاشورا در جملاتى خداوند را چنین ستود: حمد خدایى كه ما را فقیه در دین قرار داد. [188]
از امام صادق‏علیه السلام پرسیدند: اگر براى امام حادثه‏اى اتفاق افتاد، تكلیف مردم چیست؟ امام این آیه را تلاوت فرمود كه از هر شهر و طایفه‏اى باید براى شناخت امام حركت كنند. [189]

پيام ها
1- در برنامه‏ریزى و مدیریت‏ها، جامع‏نگر باشیم تا توجّه به مسئله‏اى سبب اخلال در مسائل دیگر نباشد. «ما كان المؤمنون لینفروا كافّة»
2- هجرت، ملازم ایمان است. یا براى دفاع از دین، هجرت كنید، یا براى شناختِ دین.«فلولا نفر من كلّ فرقة»
3- باید از هر منطقه، افرادى براى شناخت اسلام به مراكز علمى بروند تا در همه مناطق، روحانى دینى به مقدار لازم حضور داشته باشد.«من كل‏فرقة طائفة»

4- دانشمندى كه كوچ نكند، فقیه كامل نیست. «نَفَر» امام درباره‏ى كسى كه در خانه‏اش نشسته بود، فرمود: «كیف یتفّقه فى الدین؟». [190]
5 - تفقّه در دین وآموزش دین به مردم، واجب كفائى است. «فلولا نفر منهم طائفة» (جهاد و اجتهاد، هر دو واجب كفایى است. [191] پس برنامه‏ریزى چنان باید باشد كه نظام علمى محصلین علوم دینى، به هم نخورد)
6- هدف از فراگیرى فقه، هشدار مردم و هوشیار ساختن آنان و نجات از غفلت و بى‏تفاوتى نسبت به مشكلات است. «لینذروا»
7- در زمان جنگ هم نباید مسائل فكرى، اعتقادى و اخلاقى، مورد غفلت قرار گیرد و دشمن خارجى ما را از دشمن داخلى (جهل و غفلت) غافل سازد.«ما كان المؤمنون لینفروا ... فلو لانفر...لیتفقّهوا»
8 - فقه، تنها فراگیرى احكام دین نیست، بلكه همه‏ى معارف دینى قابل تحقیق، دقّت و ژرف‏نگرى است. «لیتفقّهوا فى الدّین»
9- شناخت‏هاى دینى باید عمیق و ژرف باشد. «لیتفقّهوا فى الدین»
10- شرط تبلیغ دینى آگاهى عمیق از آن است. «لیتفقّهوا... لینذروا»
11- به سخنان یك اسلام‏شناس فقیه، مى‏توان اعتماد كرد. «لیتفقّهوا... لینذروا» (ممكن است یك نفر در منطقه باشد، پس خبر واحد حجّیت دارد)
12- فقه در دین، آنگاه ارزش دارد كه فقیه، عالم به زمان و آگاه از شیطنت‏ها و راههاى نفوذ دشمن باشد تا بتواند هشدار و بیم دهد.«لیتفقهوا ...لینذروا»
13- براى طلاب حوزه‏ها، دو هجرت لازم است: یكى به سوى حوزه‏ها ودیگرى از حوزه‏ها بسوى شهرها. لذا ماندن در حوزه‏ها جایز نیست. «فلو لانفر... لیتفقّهوا، لینذروا... اذا رجعوا»
14- براى تبلیغ وكار فرهنگى، زادگاه انسان در اولویت است. «لینذروا قومهم»
15- علما باید سراغ مردم بروند و منتظر دعوت آنان نباشند. «رجعوا الیهم»
16- محور تبلیغ، باید ایجاد تقوا ویاد معاد باشد. «لینذروا... لعلّهم یحذرون»
17- فقها نباید انتظار اطاعتِ مطلق همه‏ى مردم را داشته باشند، چون گروهى هرگز به راه دین و خدا نمى‏آیند. «لعلّهم یحذرون»